بدان كه عزت، ذلت، رفعت، جاه، مكرمت، خست و بلندي و پستي همه و همه از خداست. كسي كه خدا او را ذليل كرد، عزيز نمي گردد، كسي كه خدا او راعزيز كرد، ذليل نمي گردد. شخصي را كه خدا او را بلند كرد، كسي نمي تواند پستش كند و كسي كه خدا او را پست كرد، بلند نمي شود.

و كسي كه خدا او را دوست داشت، هر چيزي او را دوست مي دارد و هر كس كه خدا او را دشمن بدارد، همه او را دشمن مي دارند.

اين مطلب بسيار واضح است و عقل و نقل بر اين مطلب شاهد است.

و بايد دانست، كه اگر چه خداوند جليل هر كسي را كه بخواهد بلند مي كند و هر كه را بخواهد پست مي نمايد كه: (تعز من يشاء و تذل من يشاء) [1] لكن نه، اين به جبر هم نيست، بلكه عزت و رفعت را در بندگي خود قرار داده و راه بندگي را به خلق نشان داده و آنان را قدرت و اختيار عطا فرموده است.


هر كس سر به عتبه و آستانه ي بندگيش گذارد عزيزش كرد و هر كس كمر خدمتش بر ميان جان بست، او را خلت و دوستي پوشانيد و هر كه پا در ميان جان سپاري گذارد، خداوند او را برگزيد و تاج كرامت بر سرش گذارد.

و هر كس رو از او سر برتافت، در مقام مهانت و خذلانش واگذاشت، و هر بخت برگشته اي كه از درش گريخت، آبرويش بريخت، و هر شقي كه عصيانش ورزيد در خذلان خود كوشيد.

و از طرفي، مراتب احسان و اسائه مختلف است، به قدر خدمت عزيزت مي كنند، و به قدر عصيان، پست كه: «بقدر الكد تكتسب المعالي».

بسا هست كه به جهت زيادتي شقاوت شخص، آسمان، زمين و ملائكه او را لعنت مي كنند و دشمن او مي شوند.

و بسا هست كه به جهت زيادتي طاعت و سعادت شخص، هر مخلوقي دوست او مي شود، و اين به همان جهت است كه ذكر شد، كه همين كه او، خدا دوست شد، همه ي ذرات عالم دوست او مي شوند و بالعكس.

چنانچه از پيغمبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم روايت شده كه فرمودند:

هر گاه خدا بنده اي را دوست بدارد به ملكي امر مي فرمايد كه بگويد:

«اني احب فلانا فأحبوه»؛ من فلان را دوست مي دارم، شما هم دوست بداريد.

پس همه ي اهل آسمان او را دوست مي دارند، آنگاه محبت او را در آب مي اندازند،«فما شربه بر و لا فاجر الا أحبه»؛ پس آن را نيك و بدي نمي آشامد، مگر آن كه او را دوست مي دارد. [2] .

بلكه زمين و آسمان او را دوست مي دارند و اگر از دنيا برود مواضع عبادت او از زمين، محزونش مي شوند، چرا كه ديگر بر روي آن عبادت نمي كند و ابواب آسمان بر او محزون مي شوند، چرا كه ديگر اعمال او بالا نمي رود، بلكه آسمان و زمين بر او مي گريند.


همچنان كه وارد شده: جناب پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم به حضرت امير عليه السلام فرمود:

يا علي! چون مؤمني بميرد آسمان و زمين چهل صباح بر او خواهند، گريست و چون عالمي بميرد چهل ماه بر او مي گريند...

آنگاه فرمود: يا علي! چون تو شهيد شوي، آسمان و زمين چهل سال بر تو خواهند گريست. [3] .