واقعه ي عاشوراي حسيني يكي از بزرگترين و جامعترين رويدادهاي تاريخي است و در آن به نكات ظريف و رخدادهاي دقيق حادثه ي كربلا اشاره شده است، و كمتر رويدادي را در تاريخ و خصوصا در مغازي و جنگهاي عصر رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم و پس از آن مي يابيم كه در آن به اين نكات ظريف و حساس اشاره شده باشد.

از باب نمونه، در مقاتلي كه حادثه و نهضت عظيم عاشورا را به نگارش در آورده اند مي بينيم كه رجزها و شعرهاي حماسي كه امام حسين عليه السلام هنگام مبارزه و يا در وقت ايراد خطبه انشاء و يا انشاد فرموده اند ضبط شده، و نيز شعرها و رجزهاي اصحاب و ياران امام كه اينگونه جزئيات در جنگها و مغازي كمتر مورد توجه قرار گرفته است، و همچنين است نام اصحاب امام حسين عليه السلام و نام كساني كه آنان را به قتل رسانده اند و تربيب شهادت و به ميدان رفتن آنان و يا جملاتي كه امام بر بالين آنها فرموده است، و يا خطبه ها و سخنراني هاي اهل بيت عليهم السلام در طول سفر و زمان اسارت.

اينها ويژگيهاي منحصر بفردي است كه در حادثه ي عظيم كربلا آن را مي يابيم كه اين خود حكايت از اهتمام و توجه ناقلان و اشخاصي كه رخداد عاشوراي سال 61 هجري را نگاشته اند، مي نمايد.

از طرفي ديگر گردآوران اين رويداد عظيم تاريخي- هنوز با گذشت قرنها تازگي و طراوت و جذابيت و آموزندگي خود را از دست نداده و همچنان باقي مانده - با متدها و شيوه هاي گوناگون و متفاوت - كه آن هم نتيجه ي نگرش به اين حادثه ي عظيم از زواياي مختلفي است - آن را ترسيم كرده اند كه به ذكر برخي از شيوه ها و روشها بسنده مي كنيم.


البته اين نكته را نبايد از نظر دور داشت كه در اينجا نقد و يا تقويت اين روش ها مطرح نيست، و يا در مقام انتخاب اين متدها نيستم، و هر روشي از آنها كه مورد توجه گردآوردنده قرار گرفته و بر آن اساس مجموعه خود را تنظيم كرده است در خور ستايش و توجه است زيرا نهضت امام حسين عليه السلام داراي ابعاد گوناگوني است كه طبعا هر كدام از آنها كه براي نويسنده ي مقتل جالب بوده همان بعد را مورد بررسي قرار داده و به شرح و تبيين آن پرداخته است. بلكه آنچه كه در اينجا مورد نظر و توجه است، نام بردن برخي از آثاري است كه پيرامون حادثه ي كربلا عرضه گرديده و نيز مقايسه اي بين آن آثار و كتاب حاضر مي باشد.

1- جمع آوري و نگارش حادثه ي كربلا فقط بعنوان يك رويداد تاريخي همانند ديگر رويدادها كه در جاي و زمان مناسب خود ثبت كرده اند.

البته بعضي به صورت مفصل نقل كرده اند مثل «تاريخ طبري» و «الكامل في التاريخ»، و گروهي در نهايت ايجاز و اختصار همانند «تاريخ يعقوبي» و «مروج الذهب»، و برخي نيز حادثه ي كربلا را نه وسيع و گسترده و نه به اختصار نقل نموده اند چون «ارشاد» شيخ مفيد و «مثيرالاحزان» ابن نما و «الملهوف» سيد ابن طاووس.

2- دسته ي ديگر بطور مستقيم به نوشتن مقتل نپرداخته اند بلكه زندگاني و سيره ي امام حسين عليه السلام و فضائل ومناقب او را ذكر كرده اند و در ضمن آن از واقعه ي كربلا نيز سخن گفته اند كه مي توان «بحارالانوار» علامه ي مجلسي و «عوالم» بحراني و «جلاء العيون» شبر و «كشف الغمه» اربلي و «مناقب» ابن شهرآشوب را نام برد.

3- گروهي از نويسندگان هم با ديدي تحليلي به نهضت عاشورا نگريسته اند، و با اين ديد كه مكتب عاشورا به انسانها درس شجاعت، صبر، ايثار، وفا، ايمان، اخلاص و عشق به خدا مي آموزد، رخدادهاي مربوط به عاشورا را گرد آورده اند، همانند «سموالذات» علائلي و «حياة الحسين» قرشي و نظائر آنها.

4- جمعي ديگر، انقلاب كربلا را يك حركتي حماسي قلمداد كرده و از اين بعد واقعه ي كربلا را مورد بررسي قرار داده اند، و به گرد آوري حماسه هاي عاشورا پرداخته اند و نكات مناسب با آن را جمع و تدوين نموده اند، همانند «حماسه ي حسيني» شهيد مطهري.


5- و برخي ديگر از صاحبان تأليف نيز به كاوش و يافتن علل و اسباب قيام حسين عليه السلام پرداخته و انگيزه و يا انگيزه هاي قيام و نهضت آن بزرگوار را برشمرده و آنها را به رشته ي تحرير و تدوين درآورده اند.

اينها نمونه هايي از شيوه هاي گوناگون است كه در زمينه مقتل نويسي و يا نمايان ساختن چهره ي واقعي حادثه ي عاشورا از طرف نويسندگان عرضه شده است.