هر چند تحقيق و بررسي پيرامون آسيب هايي كه در هر مقطعي از زمان جامعه را به اصول گريزي و اصول ستيزي مي كشاند، حائز اهميت فراوان است ، اما آسيب شناسي اجتماعي عصر تحقق نهضت عاشورا از آن جهت كه با جامعه اصول گرايي عصر پيامبر (ص) بيش از نيم قرن فاصله ندارد، اهميت بيشتري دارد. زيرا بايد مشخص شود كه چرا بناي مستحكم جامعه اصول گرايي كه پيامبر (ص) آن را پي ريزي كرده بود، پس از نيم قرن به گونه اي فرو ريخت كه امام حسين (ع) ناچار شد براي بازسازي آن قيام كند؟!به ديگر تعبير بايد روشن شود، چرا جامعه خدا محور عصر پيامبر به جامعه اي دنياگراتبديل شد، به حدي كه مردم به خاطر دنياشان دينشان را به حراج گذاشتند؟!

بديهي است كه نوع حاكميت و رهبري جامعه در هدايت يا انحراف و اصلاح يا افساد جامعه نقش تعيين كننده دارد و ايجاد انحراف در جايگاه رهبري بعد از پيامبر (ص)،از مسلمات تاريخ است كه اين خود يكي از بزرگترين آسيب هاي اجتماعي محسوب مي شود!

چنانكه اميرالمؤمنين (ع) در اين باره مي فرمايد:

«... و تفلوا البناء علي رص ّ اساسها فَنَبوْه ُ في غير موضعه »

كه ابن ابي الحديد در معناي اين جمله مي نويسد:

«نقلوا الامر عن اهله اِلي غير اهله .»

يعني امر رهبري جامعه را از اهلش گرفته و به غير اهلش واگذار كردند.

اما مهم اين است كه دانسته شود كدام آسيب اجتماعي زمينه ساز عدول جامعه از اصول و ارزش هاي ديني اش گرديد. به گونه اي كه نه تنها حاكميت رهبري غير الهي را پذيرفت ، بلكه در سايه حاكميت او عليه رهبر الهي جامعه صف آرايي كرد؟!

چنانكه اميرالمؤمنين از تحقق چنين حادثه اي ابراز نگراني كرد، و مي فرمايد:

«.. و لكني اسي اَن ْ يَلي اَمْرَ هذه الامّة سفهاءُها و فجّارُها فيتّخذوا مال َ اللهِ دُوَلاً وعباده َ خَوَلاً و الصّالحين حَرْباً و الفاسقين حِزباً...»

«... ولي نگراني من از اين است كه بر امور اين امت ، بي خردان و بدكاران حكومت كنند و بيت المال را بين خود تقسيم كنند و بندگان خدا را غلامان و صالحان را دشمنان و فاسقان را ياران خود قرار دهند.»

چنانكه رسول اكرم (ص) نيز فرمود:

دو طائفه از امت من اگر صالح شدند، تمامي مردم صالح مي شوند و اگر فاسد شدند، تمامي مردم فاسد مي شوند. يكي امرا و ديگر علما.

آسيب هايي كه منجر به موفقيت پروژه تغيير رهبري هر جامعه مي شود،عبارتند از:

1- جهل و غفلت عامه ؛

2- ضعف بينش و ساده انديشي خواص ؛

3- ميدان داري چهره هاي نفاق و تبليغات فريبنده آنها و در نتيجه كشاندن جامعه به دنبال خود؛

4- سكوت خواص عافيت طلب و مرعوب ، خصوصاً علما و روشنفكران ، به خاطرترس از به مخاطره افتادن منافع و موقعيت مادي و دنيايي خودشان .

بديهي است جامعه اي كه دين مدار و اصول گرا و پايبند به ارزش هاي ديني است ،نمي توان به آساني از اصول و ارزش هايش دور كرد، اِلا اين كه چهره هاي نفاق با حفظ قالب هاي ديني و در سايه سكوت خواص عافيت طلب ، به ويژه علما و روشنفكران و همراه با تبليغات فريبنده ، جامعه را به دلخواه خود به هر سو بكشانند و رهبري نالايقي رابر آنها مسلط نمايند!

چنانكه امام حسين (ع) در اين باره و در خصوص سكوت علماء در برابر ظلم مي فرمايد:

«اي مردم از موعظه الهي نسبت به اولياء خود در سرزنش علماي يهود، در قرآن عبرت بگيرند كه فرمود: چرا علماي يهود مردم را از سخنان گناه آميز نهي نمي كنند؟...خداوند آنان را نكوهش نمود، زيرا گناه و فساد ستمگران را مي ديدند ولي به سبب ترس از مال و جان خويش سكوت اختيار مي كردند...».

شرايط اجتماعي عصر امام حسين (ع) كه به حاكميت شخصي متجاهر به فسق و حريم شكني مثل يزيد انجاميد، و تغيير رنگ و جهتي كه كوفه پيدا كرده ، تحليلي غير ازاين ندارد.

امام حسين (ع) همچنين بر اين حقيقت تأكيد مي فرمايد كه چون مردم به تكليف خود مطابق دستور پيامبر (ص) نسبت به معاويه عمل ننمودند، مستوجب حاكميت كسي بدتر از معاويه شدند، چنانكه مي فرمايد:

«لقد سمعت جدّي رسول الله (ص) يقول :

ان الخلافة محرمّة علي آل ابي سفيان ، فاذا رأيتم معاوية علي منبري فابقروا بطنه »؛

به درستي كه از جدم رسول خدا (ص) شنيدم كه مي فرمود:

خلافت بر آل ابي سفيان حرام است ، پس اگر معاويه را بر منبر من ديديد شكمش را بدريد»!

سپس امام مي فرمايد:

«و لقد رآه اهل المدينة علي منبر رسول الله (ص) فلم يفعلوا بما اُمِروُا به فابتلاهم بابنه يزيد»؛

«يعني حقيقت امر اين است كه مردم معاويه را بر منبر رسول خدا (ص) ديدند اما امر رسول خدا (ص) را درباره اش اجرا نكردند و در نتيجه خداوند آنها را به حاكميت يزيد مبتلا كرد.»

در چنين شرايطي كه جامعه به گمراهي كشيده شده و حريم شكنان فاسق و اصول ستيزان بر جامعه حاكم شده اند، نياز به قيام مصلحي است كه بتواند، جامعه را بيدار و انقلاب و تغيير بنيادي در ساختار آن ايجاد نمايد و جامعه را از اصول گريزي و اصول ستيزي به اصول گرايي برگرداند.