در حيوانات ديگر نيز سيستم هاي نظارتي، حياتي جبري وجود دارد با اين فرق كه بر زندگي فردي و اجتماعي پديده ها نيز همانند اندامشان، سيستم هاي نظارت جبري حاكم است كه:

- توالد و تناسل پديده هاي حياتي

- مرگ و حيات آنان


- روش زندگي و رشد آنان

- زندگي فردي و اجتماعي و ارتباطات ضروري آنان

همه بر أساس قوانين جبري و هدايت غريزي است.

زندگي فردي و اجتماعي، صلح و جنگ مورچگان، موريانه ها، پرندگان، حيوانات و خزندگان، همه بر اساس هدايت جبري و غريزي است.

زنبوران عسل با هدايت غريزي علم پرواز، و جهت شناسي را مي دانند، و كندوها را اشتباه نمي گيرند

اگر زنبوري شيره ي گياه سمي را بياورد توسط زنبورهاي سرباز بررسي و مراقبت شده اجازه ي ورود به كندوها را نمي دهند، و آن زنبور خاطي را با نيش هاي خود نابود مي سازند.

همه ي اينها با هدايت جبري است كه خداي بزرگ فرمود: (و اوحي ربك الي النحل ان اتخذي من الجبال بيوتا)

. و خداي توبه زنبور عسل وحي مي كند تا نيازمنديهاي خود را بيابد و در كوه ها لانه بسازد. [1] .

پس اصل سلامت در جسم و اندام پديده ها، و در زندگي فردي و اجتماعي آنها، با هدايت جبري و غريزي است كه با نظارت عمومي، و مراقبت هاي دقيق تحقق مي پذيرد.

اما در انسان داستان بگونه ي ديگري است

- سلامت جسم با هدايت غريزي تأمين مي گردد.

- و سلامت جان، و زندگي فردي و اجتماعي بايد با نظارت عمومي


و تلاش و مراقبت هاي مدام بر أساس انتخاب و آزادي شكل گيرد.

اگر مردم اصل «نظارت عمومي» را رعايت كردند، سلامت جامعه ي آنها همانند سلامت تن تضمين مي شود.

اما اگر بي تفاوت شدند به انواع انحرافات اخلاقي مبتلا خواهند شد زيرا انسان:

- نشانه ي بزرگ الهي است.

- جانشين خدا در زمين است.

- و قدرت انتخاب و نعمت آزادي دارد.

از اين رو، امر به معروف و نهي از منكر، مهم و سرنوشت ساز است كه تأمين كننده ي سلامت جامعه و سلامت فرد است، و سلامت همگان را تحقق مي بخشد كه اگر نظارت عمومي وجود داشته باشد رشد و كمال انساني وجود دارد و اگر نباشد همه چيز سقوط خواهد كرد.

حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود:

و ما اعمال البر كلها و الجهاد في سبيل الله عند الأمر بالمعروف و النهي عن المنكر الا كنفثة في بحر لجي [2] .

(تمام رفتارهاي خوب، و جهاد در راه خدا، نسبت به امر به معروف و نهي از منكر همانند قطره اي است در درياي مواج)

زيرا أساس تمام خوبيها را نظارت ملي و مردمي حفظ مي كند.

و تمام ارزشها و احكام الهي، و بايدها و نبايدها با «نظارت عمومي» تداوم مي يابد.


اگر سنت «امر به معروف و نهي از منكر» زنده باشد ره آورد جهاد در راه خدا نيز ببار مي نشيند، و ثمر مي دهد.

چون سلامت، شرط رسيدن به كمال است، و بدون سلامت اجتماعي پيمودن راه رستگاري ممكن نيست، و بدون «نظارت ملي» و «امر به معروف و نهي از منكر»جوامع اسلامي رنگ سلامت را نخواهند ديد، امر به معروف از تمام خوبيها و ارزشها و جهادها در راه خدا برتري دارد، كه تحقق همه ي خوبيها، و ريشه كن شدن همه ي بديها به آن بستگي دارد.