سفارش امام علي عليه السلام در اين باره اساسي و كليدي است: صدق و راستگويي يكي از فضائل اخلاقي است كه براي همه خاصه گويندگان و مداحان، - كه مردم آنها را به خير و صلاح مي شناسند - واجب و لازم است. زيرا بنيان فرهنگ عاشورايي امام حسين عليه السلام بر صداقت، راستي و درستي استوار است و دروغ و جمل، دقيقاً در مقابل اين فرهنگ قرار دارد.

قرآن در مقام ستودن اوصاف پيامبران، بر راستگويي آنان تكيه كرده است. [1] و از امام صادق عليه السلام روايت شده است: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمْ يَبْعَثْ نَبِيًّا إِلّا بِصِدْقِ الْحَديثِ وَ أَداءِ الأَْمانَةِ اِلَي الْبَرِّ وَ الْفاجِرِ؛ [2] همانا خداي باعزت و جلال هيچ پيغمبري را مبعوث به رسالت نفرمود مگر با دستور به راستگويي و برگرداندن امانت گذاران، چه نيك و چه بد».

واعظان و ذاكران بايد از خواندن روضه ها و اشعار دروغين به انگيزه گرياندن مستمعان بپرهيزند. اگر در مجالس ذكر و مرثيه، دروغ رايج گردد، شنوندگان به تدريج ايمان و اعتماد خود را به اشعار و روضه ها از دست خواهند داد.

از سوي ديگر ناطق و مداحي كه هنجارهاي شرعي را رعايت نكرده و با رويكردي كاذبانه به گرم كردن مجلس خويش دست مي زند، هم به رزاقيت خداي فياض ايمان ندارد و هم با ايمان و عقيده مردم بازي مي كند.

برخلاف تصور آنان كه به عامل دروغ به عنوان وسيله اي براي رسيدن به متاع دنيوي چنگ مي زنند، دروغ روزي را كم مي كند. رسول خداصلي الله عليه وآله فرمود: «دروغ روزي انسان را كم مي كند». [3] و علي عليه السلام فرمود: «اعتياد به دروغ موجب فقر و بدبختي مي شود». [4] .

گويندگان و مرثيه سرايان بر پايه آيه شريفه «مَّا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ» [5] مي دانند آدمي، در رستاخيز مسؤول گفتار خود است، بنابراين بايستي از ذكر رخدادها و تحليل هاي غلط كه شاهدي بر صحت آنها وجود ندارد، خودداري كند، زيرا مطالب بي پايه و برداشت نادرست، آثار مخرب از خود بجا مي گذارد و حداقل جامعه را برخلاف هدف امام حسين عليه السلام دچار ركود و رخوت مي نمايد. رسول خداصلي الله عليه وآله به اباذر فرمود: «ما مِنْ خَطيبٍ يَخْطُبُ إِلّا عُرِضَتْ عَلَيْهِ خُطْبَتُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ ما أرادَ بِها». [6] .

«هيچ سخنگويي نيست كه سخني بگويد مگر آنكه روز قيامت سخنش و مراد و مقصودش را از آن به او عرضه مي كنند».

7. حفظ دين و احياي ارزش هاي اصيل اسلام و تشيع در برابر بدعت ها، تحريف ها، مسخ ارزش ها.

8. سعي و كوشش در توجه دادن مردم به قرآن و بهره گيري از آيات و روايات، و تفسير و تحليل زمينه هاي پيدايش عاشورا و تشريح اهداف و فلسفه قيام حسيني و پيام ها و عبرت هاي عاشورا و پرهيز از افسانه پردازي.



از حسين، اكتفا به نام حسين

نبود در خور مقام حسين



بلكه بايد، كه خلق دريابند

علت اصلي قيام حسين



شد مكرر عزاي او، كه شود

هر كسي واقف، از مرام حسين [7] .



9. الگو ساختن پيشوايان معصوم براي جامعه.

10. چون پيرايش، پالايش و آرايش فرهنگ عمومي مردم، وظيفه گويندگان آگاه است، لذا داشتن شجاعت معنوي براي ابهام زدايي و خنثي سازي تبليغات دشمنان و صيانت از عقايد اسلامي و جلوگيري از تحريف اهداف و ابعاد نهضت حسيني و تصحيح انحراف هاي فكري و توجيهي با اتكاء بر منابع موثق و با ارائه طريق، وظيفه سخنران مجلس است.

11. مرزباني و خرافه زدايي و نفي و طرد اهل بدعت و انديشه هاي باطل و آراء اختراعي و عدم استفاده از كتاب هاي ضعيف و تحريف گستر و توصيف صحنه كربلا و نقل حوادث عاشورا آن گونه كه واقع شده است. زيرا دل ها به دست مقلب القلوب است، و اوست كه رقت قلب ايجاد كرده و اشك ها را روان مي سازد.

12. از ذكر فضائل و معجزات و مطالبي كه اثبات و قبول آن براي عوام مردم دشوار يا غير ممكن است. گرچه حق باشد - و چيزهايي كه اثبات نشده و تنها براي برانگيختن احساسات مطرح گرديده است بايستي پرهيز كرد كه خاتم انبياءصلي الله عليه وآله فرمود: «لا تُحَدِّثُوا النّاسَ بِما لا يَعْرِفُونَ، أَتُحِبُّونَ أَنْ يُكَذِّبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ». [8] .

13. درك شرايط زماني و در غير ايام عاشورا ذكر مصيبت هاي سخت ننمايند كه دل ها رميده نشود.

14. تقويت اخلاص زيرا اخلاص در واقع عمود خيمه تقرب به خدا و نور كلام واعظان محسوب مي گردد. مداحي و سخنراني وقتي ارزش پيدا مي كند و تقدس مي يابد كه با اخلاص انجام شود.

علّامه نوري طبرسي ضمن تأكيد فراوان بر اين مسئله مي نويسد:

البته (مرثيه خوانان و روضه خوانان) بايد بدانند و ملتفت بشوند كه اين عبادت، مانند ساير عبادات است و اين عمل، آنگاه عبادت شود كه در هنگام بجاي آوردن آن، جز رضاي خداوند و خشنودي رسول و ائمّه هدي عليهم السلام غرض و مقصدي نداشته باشد و اگر دارد، همان مجرد يافتن ثواب هاي موعود و پاك شدن از گناهان مهلكه باشد كه با اخلاص در عمل منافاتي ندارد.

چه عمل باز براي فرمانبرداري (از) فرمان حضرت باري تعالي است كه به وسيله آن، ثواب ها برسد و از شر گناهانش ايمن شود. [9] .

اگر انگيزه سخنران عشق و ايمان به خداي مهربان باشد بي ترديد در نزد پروردگار مأجور خواهد بود و در نزد خلق هم ارج و ارزش زيادي پيدا مي كند. اگر زندگي خطيباني را كه خدمتشان چشمگير و نامشان درخشان مورد بررسي قرار دهيم، متوجه مي شويم يكي از عوامل موفقيت و پيشرفت آنها، اخلاص بوده است.



سخن كز دل برون آيد

نشيند لاجرم بر دل



15. من نخواهم مزد پيغام از شما.

عدم چشم داشت به اموال مردم و نفروختن اين خدمت مقدس به بهاي ارزان يكي از پيش شرطهاي گام نهادن در ميدان تبليغ است.



زيان مي كند مرد تفسيردان

كه علم و ادب مي فروشد به نان



كجا عقل، يا شرع فتوي دهد

كه اهل خرد دين به دنيا دهد



البته اين بدان معنا نيست كه اينان از سر عجب و تكبر هداياي مردمي را نپذيرند. مراد اين است كه وعظ و ارشاد و مداحي به عنوان شغل ارادتمندان اهل بيت عليهم السلام قرار نگيرد.

16. داشتن ظاهري آراسته.

مي دانيم كه آراستگي و خوشبويي موجب رضاي خدا و رغبت مردم است و رابطه ها را صميمي تر مي سازد، همان گونه كه افراط در رسيدگي به سر و صورت و لباس و غذا، دافعه دارد، بي تناسبي بين موهاي سر و ريش نيز دافعه دارد. آراستگي با سادگي نيز جمع مي شود.

17. در تنوير عقول و تطهير نفوس بكوشد و فرهنگ ديني را قوت و عمق بخشد. و مجلس را در مسير برپايي نماز و اداي زكات و امر به معروف و نهي از منكر و عبادت خدا براي رسيدن به يقين و معرفت الهي جهت دهد. و رفتار مخاطبان را به وسيله التزام به عدالت و احسان و مكارم اخلاق تعالي بخشد.

18. شناخت مردم و زمان، با رعايت مقتضاي حال به تبيين اصول اسلام و تعليم عوام و بيان حقايق مكتب با بياني متناسب با فاهمه شنوندگان و ظرفيت مخاطبان بپردازد و از بيان سخنان پيچيده و نامأنوس و ارائه مطالب عقل ناپذير - چه در حوزه روايت واقعه كربلا و چه در ساحت درايت آن - خودداري نمايد كه علي عليه السلام فرمود: «كَلِّمُوا النّاسَ عَلي قَدْرِ عُقُولهِمْ؛ أَتُريدُونَ أَنْ يُكَذِّبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ».

19. تعميق محبت عزاداران به امامان اهل بيت عليهم السلام براي مصون ماندن از آفات راه.

20. تكراري نبودن! چون در عصر ارتباطات و انفجار اطلاعات كمتر كسي مايل است به توضيح واضحات و مطالب تكراري گوش فرا دهد لذا يك مبلغ موفق هميشه مطالب نو براي مخاطبان خويش بيان مي نمايد و آنان را در يك جريان مستمر فرهنگي پيش مي برد.

سخنور نامدار و شاعر خوش گفتار سعدي چه شيرين سروده است:



سخن گرچه دلبند و شيرين بود

سزاوار تصديق و تحسين بود



چو يك بار گفتي، مگو باز پس

كه حلوا چو يك بار خوردند، بس



21. پرهيز از اطاله كلام و اطناب ملال آور كه باعث خسته شدن شنوندگان است.

رايموندد ونكن گويد: «اگر شما شنوندگانتان را ترك كنيد، بهتر از آن است كه شنوندگانتان شما را ترك كنند». [10] .

22. مبادرت به تصحيح اشتباه بعد از وقوع.

23. توقف كوتاه پس از اتمام سخنراني براي پاسخگويي به مستمعان.

24. پرهيز از بيان مطالب بي اساس و نوآوري هاي بي بنياد نهراسيدن از گفتن «نمي دانم» كه اين سخن نشانه بزرگواري و پارسايي و نيمي از دانش است. هيچ كس از يك گوينده انتظار ندارد كه همه چيز را بداند ولي اميد آن را دارد كه اگر چيزي را نمي داند، صادقانه بگويد نمي دانم. [11] .

25. اگر مجتهد نيست، در زمينه احكام فتوا ندهد زيرا در آيات فراوان از فتواي بدون علم نكوهش شده است از جلمه طبق نقل تحف العقول پيامبر اسلام صلي الله عليه وآله فرمود: «كسي كه بر مردم، بدون علم فتوا دهد، فرشتگان آسمان و زمين او را لعنت مي كنند».

26. تذكر و نقد كار مداح تازه كار در جلسه خصوصي در صورت نياز.

27. پرهيز از خودستايي و به كار نبردن كلمه «من».

28. احترام به ديگر خطيبان مجلس.

29. بدون وضو بر منبر قرار نگيرد.

30. ذكر مصيبت در خاتمه مجلس، ولو از روي مقتل. زيرا خداوند و جبرئيل و فرشتگان و بسياري از انبياء روضه خوان و گريه كننده بر امام حسين عليه السلام بوده اند و ترك آن، دوري از راه خدا و فرشتگان و پيشوايان دين است.

متأسفانه عدم توجه به اين امر مهم كه نزد ائمّه عليهم السلام اهميت فراواني داشته، مقدمه پيدايي بعض آفات مداحي شده است.

31. صبر در راه تبليغ دين.

اداي وظيفه تبليغ به دليل شرايط فرهنگي خاص حاكم بر برخي از محيطها چندان ساده نيست و قطعاً مسائل و مشكلاتي را به همراه خواهد داشت. لازمه اش تحمل سختي ها و بر خويشتن هموار كردن رنج است.

آنچه را آدمي در دوران نوجواني درباره موضوعي شنيده و به عنوان يك حقيقت و اصل مسلم پذيرفته به آساني از آن دل نمي كند لذا براي قبولاندن نظريه صحيح به زبان و دقت بيشتر و شرح صدر احتياج دارد و بدون صرف رقت و بردباري به موفقيت نمي رسد. افزون بر اين گاه، مورد بي مهري مخاطبان واقع مي شوند.

32. آغاز منبر با نام نامي و ياد گرامي حضرت بقية اللَّه - ارواحنا فداه - و ختم مجلس با دعا و نيايش براي سلامتي و تعجيل در امر فرج آن حضرت.