واكنش هاي اصلاحي وقتي صورت مي بندد كه اقدام انقلابي، غير ممكن، نامعقول و يا مفسده آميز باشد. از اين رو، نظريه ي اصلاح، هم چون نظريه ي دفاع وابسته به اثبات ممكن نبودن اقدام انقلابي است.

درباره ي نظريه ي اصلاح بايد مطالب ذيل را افزود:

الف) امام حسين عليه السلام نيز در فرموده هاي خويش، به مفهوم اصلاح اشاره كرده است.

در فرموده ي معروف ايشان به صراحت، واژه ي اصلاح به كار رفته است و فرمودند: من براي اصلاح امت جدم حركت خود را آغاز مي كنم.

ب) نظريه ي اصلاح با نظريه ي دفاع مي تواند همنشين شود، زيرا انگيزه هاي دفاعي و انگيزه هاي اصلاحي مي توانند اجتماع كنند.

ج) نظريه ي اصلاح را مي توان، ترجمه اي از اصل ديني امر به معروف و نهي از منكر تلقي كرد كه از حس خيرخواهي ريشه مي گيرد. بدين جهت، صبغه ي مذهبي حركت امام حسين عليه السلام نيز ملحوظ مي شود.

د) انگيزه ي اصلاحي به معني مخالفت دايمي و اصولي با اقدام هاي انقلابي نيست؛ زيرا يك فعاليت سياسي اصلاحي، در صورت توفيق و نيل


به شرايط تازه و آماده تر، مي تواند به اقدامي انقلابي بدل گردد.

ه) امروزه نيز كه جوامع انساني رشدي بالنده دارند، مبارزه سياسي را در برابر حاكميت انحراف آلود ترجيح مي دهند، لكن حاكميت استبدادي اموي، فعاليت سياسي مخالفان را تحمل نكرد، به ويژه آن كه احتمال مي داد حركت امام حسين عليه السلام توفيق يايد و به بيداري مردم و فروپاشي حاكميت اش بينجامد.

و نيز در جامعه هاي معاصر، مبارزه ي سياسي را با فعاليتي مشابه پاسخ مي دهند، نه با عكس العمل قهرآميز؛ زيرا تهاجم نظامي اثري معكوس درپي مي آورد.