در بسياري موارد، وقتي به كساني كه اخبار و روايات مجعول و نادرست نقل مي كنند اعتراض مي شود، در پاسخ، به روايات تسامح در ادلّه سنن استناد و تمسك مي كنند؛ يعني اين افراد، نوعي دليل فقهي براي آنچه مي گويند و مي نويسند، مي آورند. اما بايد ديد كه واقعيت مطلب چيست؟

توضيح اينكه رواياتي داريم مبني بر اينكه: هر كس بشنود يا به او برسد كه براي عملي ثوابي قرار داده اند و آن عمل را به اميد رسيدن به آن ثواب بجاي آورد، آن ثواب را به او خواهد داد، هر چند پيغمبرصلي الله عليه وآله آن را نفرموده باشد. [1] .

بر اين اساس، سيره علما، بر نقل اخبار ضعيف و ضبط روايات غير صحيح در ابواب فضايل، قصص و مصايب و در يك كلام مسامحه در اين مقام است؛

چنان چه شيخ مفيد در تمام ابواب مربوط به حالات ائمّه، اخبار را با سند نقل مي كند، به جز باب مقتل ابي عبداللَّه عليه السلام. [2] البته اگر نگوييم كه اين موضوع، كلمه حقي است كه باطل از آن اراده شده، دست كم كلمه حقي است كه از آن برداشت نادرست شده است. دلايل اين مسئله نيز چنين است:

1. اساساً اين موضوع در جايي است كه روايتي ضعيف در كتاب هاي قدما و كساني كه نزديك به عصر ائمّه بوده اند، وجود داشته باشد؛ نه آنكه جديدالاحداث و ساخته امروزيان باشد.

2. اين مسئله، به حوزه ثواب و عقاب داشتن عملي بازمي گردد و چندان مشخص نيست كه بتوان آن را به حوزه هاي جديد ديگر چون نقل وقايع تاريخي سرايت داد. چرا كه بررسي تاريخ روش خاص خود را دارد.

3. روايت ضعيف، روايتي است كه سلسله راويان يا بعضي از آنها فاسق باشند، يا براي خبر، سلسله سندي وجود نداشته باشد، و يا يكي از راويان ذكر شده باشد. ولي در نقل روايت ضعيف هم، مي بايد نخستين نقل كننده خبر ثقه باشد، تا بتوان اخبار ضعيف او را در حوزه مستحبات و مكروهات، به ديده قبول نگريست. بنابراين، چنين نيست كه از هر كسي، اگر چه دروغگو، از هر كتابي، اگر چه بي پايه، و از هر كجا، اگر چه بر ديوار مسجد، بتوان روايتي را نقل كرد. [3] .

4. بحث در اينجا، در خصوص اخبار ضعيف است و تعريف اخبار ضعيف هم مشخص است؛ ولي روايات تسامح در ادلّه سنن، به هيچ روي اخبار موهون را دربرنمي گيرد. اخبار موهون، اخباري است كه موجب خدشه دار شدن ائمّه يا مذهب مي شود. بسياري از روضه ها و نقل هاي مورد نظر ما، نه ضعيف، كه موهون هستند و نقل اخبار موهون جايز نيست! [4] .

5. در نقل روايات ضعيف نيز بايد توجه داشت كه آنها با اصول استنباط اسلامي و روايات صحيح و كليات ديني تعارض نداشته باشند.

6. مشكل و مسئله امروز و ديروز ما، اين است كه بسياري از مصيبت هاي مشهور در ميان مداحان، روضه خوانان و مردم، در كتاب هاي سيره و اصحاب مناقب، حتي به نقل ضعيف هم نيامده و از مصيبت ها و نقل هاي ساختگي به شمار مي آيند. [5] .