اين كه از ديرباز گفته اند: (گذشته، چراغ راه آينده است.) سخني حكيمانه است و بايد همواره در پيش چشمانمان باشد و با مطالعه و دقت در تاريخ گذشتگان، راه درست را در زندگي خود بـاز شناسيم، ازتجربه هاي آنان پند گيريم و از فراز و نشيب زندگي شان عبرت آموزيم؛ چنان كه امام علي (ع) دراين باره مي فرمايد:

(وَ اعـْتـَبـِرُوا بـِمـا قـَدْ رَأَيـْتـُمْ مـِنْ مـَصـارِعِ الْقـُرُونِ قَبْلَكُمْ؛قَدْ تَزايَلَتْ اَوْصالُهُمْ وَ زالَتْ اَبـْصـارُهُمْ وَ اَسْماعُهُمْ وَذَهَبَ شَرَفُهُمْ وَ عِزُّهُمْ وَ انْقَطَعَ سُرُورُهُمْ وَ نَعيمُهُمْ فَبَدَّلُوا بِقُرْبِ الاَْوْلادِ فَقْدَها وَ بِصُحْبَةِ الاَْزْواجِ مُفارَقَتَها، لا يَتَفاخَرُونَ وَ لا يَتَناسَلُونَ وَ لا يَتَزاوَرُونَ وَ لا يَتَجاوَرُونَ...) [1] .

از ديدن نابودي جوامع پيش از خود عبرت گيريد كه چگونه بند بندشان از هم گسست، چشم و گـوشـشـان نـابود گشت، شرف و عزّتشان بر باد رفت، شادي و نعمت هايشان پايان يافت، هـمـنـشـيـنـي بـا فـرزنـدانـشـان بـه دوري و هـمـدلي بـا هـمـسـرانـشـان بـه جـدايـي مبدّل شد، ديگر به يكديگر فخر نمي فروشند، زاد و ولد نمي كنند، به ديدار هم نمي روند و همسايه يكديگر نمي شوند.

اين سخن ژرف و گوهرين امام شامل همه زمانها و خطاب به همه انسان هاست. چنان كه همه امّت ها سـرنـوشـتـي شـبـيه به يكديگر دارند تاريخ زندگاني همه آدميان شايسته عبرت است و همان گـونـه كـه مـا از گـذشـتگان عبرت مي آموزيم، چه بسا سرنوشت ما نيز مايه عبرت آيندگان شود. همان امام همام در اين باره مي فرمايد:

(وَ اتَّعِظُوا بِمَنْ كانَ قَبْلَكُمْ قَبْلَ اَنْ يَتَّعِظَ بِكُمْ مَنْ بَعْدَكُمْ) [2] .

از گذشتگان پند گيريد، پيش از آن كه آيندگان از شما پند گيرند.

رسول گرامي اسلام (ص) از تاريخ گذشتگان و سنّت هاي حاكم بر زندگاني آدميان واين كه آنـان در بـسـيـاري مـواقـع اشـتـباهات گذشتگان را تكرار كنند و در نتيجه به سرنوشت همانان گـرفتار مي آيند آگاه بود. از اين رو، همواره به امّت خويش فرمان مي داد كه مطيع احكام الهي بـاشـنـد و از نـفـس امـّاره و شـيـطـان و بـه بـيـراهـه رفـتـن، خـويشتن را باز دارند و از تاريخ گذشتگان عبرت آموزند.

امام باقر (ع) درحديثي ضمن سخن گفتن از دوران تلخ پس از پيامبر (ص)، به تاريخ پرفراز و نـشـيـب بـنـي اسـرائيـل و ضـرورت عـبرت آموزي از گذشتگان اشاره مي كند و از پيامبر (ص) حديثي نقل مي فرمايد كه:

(وَ الَّذي نَفْسي بِيَدِهِ لَتَرْكَبُنَّ سُنَنَ مَنْ كانَ قَبْلَكُمْ حَذْوَ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ) [3] .

سوگند به آن كه جانم در دست اوست. شما نيز پا به پاي پيشينيان، روش هاي آنان را برمي گزينيد.

آشـكـار اسـت كـه واكـنش جهان آفرينش و آفريننده تواناي آن در برابر رفتار و كردار مردم هر روزگـاري، هـمـانـنـد گـذشـتـگـان آنـان خـواهـد بـود و راز اصـلي تـأكـيـد قـرآن بـر نـقـل تاريخ گذشتگان و ذكر مَثَل ها نيز همين است كه مسلمانان از سرنوشت شوم اقوام گذشته عبرت گيرند و به گرفتاريهاي آنان دچار نشوند.