بعضي حرّ را نخستين شهيد روز عاشورا [1] و گروهي اوّلين شهيد پس از شرفيابي به


محضر دلدار [2] و دسته اي آخرين شهيد در زمان برگزاري نماز امام (عليه السلام) در ظهر عاشورا و بالأخره عده اي آخرين شهيد پس از شهادت ياران امام (عليه السلام) (قبل از اهل بيت) مي دانند.

مقتل الحسين، شهادت حرّ را پس از شهادت حبيب بن مظاهر، پيش از نماز ظهر امام (عليه السلام) مي داند. [3] .

مورّخان، زمان شهادت حرّ را مختلف نوشته اند: هنگامي كه حرّ به سپاه عمربن سعد حمله كرد، اسب وي زخمي و او پياده ماند و در جنگي تن به تن چهل نفر را به خاك افكند. گروهي هم نوشته اند كه او و زهيربن قين با هم به دشمن يورش بردند. حرّ در اين حمله به شدت مجروح شد و نيم جاني باقي داشت كه ياران امام (عليه السلام) جسد وي را به محضر امام (عليه السلام) بردند. آن حضرت دست نوازش به سر و صورت وي كشيد و خاك را از صورت او پاك نمود و فرمود: «أَنْتَ الحُرُّ كَما سَمَّتْكَ أُمُّكَ حُرّاً في الدُّنْيا وَالاْخِرَةِ» و سپس با دستمال سر او را بست.

بلندي مقام حرّ در پيشگاه امام حسين (عليه السلام) را مي توان از سرودن يك رباعي آن حضرت در حق وي فهميد. [4] .

محدث قمي مي نويسد: امام در كنار حرّ اين رباعي را برزبان داشت:



لَنِعْمَ الْحُرُّ حُرُّ بني رياح

صبور عند مختلف الرّماح



ونعم الحرّ إذ واسي حسينا

فجاد بنفسه عند الصّياح



چه آزاد مردي است حرّ، از قبيله بني رياح، و چه صبور و با تحمل است هنگام رد و بدل شدن تيرها و نيزه ها.

آنگاه كه حسين را صدا زد، همراه با طنين صداي خود، جان را نيز از دست داد.»

بعضي نوشته اند: سپاه كفرپيشه، سر حرّ را به سوي امام (عليه السلام) انداختند و امام آن را به دامن نهاد و گفت: مادرت به خطا نرفت از اين كه تو را «حرّ» نام نهاد. تو آزاده در دنيا و


سعادتمند در آخرتي. ليكن برخي از مورّخان تصريح كرده اند كه سر حر از بدن جدا نشد و داستان شاه اسماعيل صفوي مؤيد اين نظر است.

محدث قمي در «نفس المهموم» به نقل از «انوارالنعمانيه» سيد نعمت الله جزايري مي نويسد: بنا به دستور شاه اسماعيل، قبر حر را شكافتند، پس از آن وقتي بدنش را يافتند گويي خفته بود و دستمالي برپيشاني اش بسته داشت (كه متعلّق به امام حسين (عليه السلام)بوده است). وقتي آن را گشودند، خون تازه اي از پيشاني اش روان شد و بند آوردن آن خون با دستمال هاي ديگر ميسر نشد تا آن كه دوباره دستمال امام (عليه السلام) را به جاي خود نهادند و خون بند آمد. وي پس از آن فرمان داد تا بر مزار حرّ گنبدي بنا كنند. [5] .