مـقـدمـتا بايد گفت وقتي مي خواهيم مسأله اي را از ديدگاه اسلام بررسي كنيم، از آن رو كـه اسـلام بـه مـذاهـب مـتـعدّدي منشعب شده، و مشهورترين آن مذهب شيعه و سني است، بايد حـداقل ديدگاه اين دو مذهب ارائه گردد. گاه شيعه و سني در يك مسأله اتفاق نظر دارند، ولي گـاه ايـن دو مـذهـب از هـم جدا مي شوند و ممكن است حتّي ميان علماي شيعي در يك مسأله وحدت نظر وجود نداشته باشد.

در مـعـيـار مشروعيت حكومت، شيعه و سني متّفق اند كه: اگر خدا كسي را براي حكومت تعيين كند، حكومت او مشروعيت دارد و او داراي حق حاكميت است؛

يـك مـصـداق از ايـن حـكـومـت كـه مـورد قـبـول شـيـعـه و سـنـي اسـت ـ حـكـومـت رسـول اللّه (ص) اسـت. هـمـه مـسـلمـانـان اتـّفـاق نـظـر دارنـد حـكـومـت رسـول اللّه (ص) بـه دليـل نـصـب الهـي، مـشـروع بـوده اسـت. از نـظـر اهـل تـسـنـن بـه جـز رسـول اللّه كـس ديـگـري از سـوي خـداي مـتـعـال بـه حـكـومـت نـصـب نـشـده اسـت. ولي شيعيان معتقدند ولايت و حكومت معصومان پس از رسـول خـدا بـه واسـطـه نـصـب رسـول اللّه نـيـسـت، بـلكـه اگـر رسـول خـدا (ص)، حـضـرت عـلي (ع) را به عنوان جانشين خويش معرفي كرده اند، ابلاغ الهـي بـوده اسـت. حـضـرت عـلي (ع) از طـرف خدا براي ولايت و حكومت منصوب شده بود. درباره ديگر امامان نيز همين گونه است. ليكن مطلب ديگر آن كه:

آيا از جانب خدا كسي در زمان غيبت معصوم (ع) براي حكومت نصب شده است؟ آنچه از روايات موجود در كتابهاي روايي شيعي استفاده مي شود اين است كه در زمان غيبت، فقيهي كه واجد شـرايـط مـذكـور در روايـات باشد، حق حاكميت دارد و به تعبير برخي روايات، از طرف معصومان (ع) به حكومت نصب شده است. مشروعيت حكومت فقها زاييده نصب عام آنان از سوي مـعـصـومـان اسـت كـه آنـان نـيـز مـنـصـوب خـاص از جـانـب خـداي مـتـعـال هـسـتـنـد. از نـظـر شـيـعـه بـه هـمـان مـعـيـاري كـه حـكـومـت رسـول اللّه (ص) مـشـروعـيـت دارد، حـكومت امامان معصوم و نيز ولايت فقيه در زمان غيبت نيز مشروعيت خواهد داشت؛ يعني مشروعيت حكومت هيچ گاه مشروط به رأي انسانها نبوده، بلكه امري الهي و با نصب همراه بوده است.

تـفـاوت نـصـب امـامـان مـعصوم با نصب فقها در اين است كه معصومان (ع) به صورت معين نـصـب شـده انـد، ولي نـصب فقها عام بوده و در هر زماني برخي از آنها مأذون به حكومت هستند.

از ديـدگاه اهل تسنن كه به جز رسول اللّه (ص) هيچ كس از طرف خدا منصوب نشده است، حـكـومت چگونه مشروعيت مي يابد؟ در جواب بايد گفت: سه راه براي مشروعيت حكومت وجود دارد؛ اول: اجـمـاع مـسـلمـانان براي حكومت يك فرد؛ دوم: نصب توسط خليفه قبلي. سوم: تـعـيـيـن اهـل حـل و عـقـد. راه سـوم مـعـروف تـريـن راه حصول مشروعيت از نظر اهل تسنن است و مقصود از آن اين است كه اگر بزرگان جهان اسلام ـ كـه اهـل نـظـر و رأي هـسـتـنـد ـ اجـمـاع كـنند و كسي را براي حكومت معيّن نمايند، حكومت او مشروعيت خواهد داشت.

برخي ديدگاه اهل تسنن در مسأله مشروعيت حكومت را با دموكراسي غربي يكسان دانسته و حتّي از اين راه خواسته اند اسلام را پيشتاز دموكراسي بدانند. [1] .