نـكـتـه سـنـجان و تحليل گران در بررسي رويدادهاي تاريخي درس هاي عبرت آموزي را مـشـاهـد مـي كنند. حضرت امام تاريخ را معلم انسان مي داند. و نخبگان و فرهيختگان را به مـطـالعـه دقيق تاريخ انبيا و صدر اسلام و چند قرن اخير و تاريخ معاصر فرا مي خواند تـا بـه نـقـاط ضـعف و قوت قيام ها و برنامه هاي اصلاحي و هدايت گرانه انقلاب ها پي ببرند.

اين مطالعه به آنان كمك مي كند تا علت زوال حكومت هاي شايسته، و حاكميت ناصالحان؛ عـلت شـكـسـت و نـاكـامـي هـا را بشناسند و عبرت گيرند و راه كارهايي را كه بايد براي بـيـداري و هـوشـيـاري مـلت هـا بـه كـار بـرنـد، به طور صحيح به كار بندند تا دچار اشتباهات گذشته نگردند.

حضرت علي (ع) در باره عبرت آموزي از حوادث تاريخي مي فرمايد:

اِنَّ مـَنْ صـَرَّحـَتْ لَهُ الْعـِبـَرُ عـَمَّا بـَيـْنَ يـَدَيـْهِ مـِنَ الْمـَثـُلاَتِ حـَجـَزَتْهُ التَّقْوي عَنْ تَقَحُّمِ الشُّبَهَاتِ [1] .

بـي شـك اگـر ژرف نـگري براي كسي فاجعه هاي تاريخ را كه فرا روي اوست عريان سازد، حاصلش ‍ تقوايي باشد كه او را از ناسنجيده به آب زدن و در امواج فتنه ها فرو افتادن باز مي دارد.

امـام عـلت نـفـرت شـديـد مـردم ايـران را از رژيـم سـتـم شـاهي در دوران اوج گيري انقلاب تجربه تلخ مردم از تاريخ دودمان پهلوي مي داند و در پاسخ به خبرنگاراني كه علت جوشش ميليوني مردم را از ايشان جويا مي شدند مي فرمايد:

مـلت در طـول سـاليـان گذشته، ماهيت شاه را به خوبي شناخته است و بيش از اين فريب اعمال و اقوال او را نمي خورد. [2] .

از ديـدگـاه امـام عـبرت آموزي ملت قهرمان ايران از تاريخ گذشتگان هنگام موضع گيري هاي قاطع و محكم آنان در برابر تهديدات استكبار جهاني آشكار مي گردد.

... گـمـان مـي كردند كه با يك تشر ايران را مي توانند چه بكنند، گمان مي كردند كه حالا هم زمان قاجار است! حالا هم زمان پهلوي است!...

امام صادق (ع) مي فرمايد:

لاَ يُلْسَعُ الْعاقِلُ مِنْجُحْرٍ مَرِّتَيْنِ [3] .

انسان عاقل از يك سوراخ دو بار گزيده نمي شود.

حـوادث تـاريـخـي عـبـرت آمـوز در يـكـي دو قـرن اخـيـر از جمله مسائلي است كه همواره امام بيشترين توجه و اشاره را به آنها داشته اند.

نـهـضـت مـشـروطيت و انحراف در آن توسط سياستبازان حرفه اي و غربزده و خارج ساختن روحـانـيت از صحنه سياست؛ نهضت ملي شدن نفت و حوادث پس از آن و ديگر رويدادهاي اين دوره تـاريـخ داراي نـكـتـه هاي فراواني است كه عقلاي جامعه به آن با نظر عبرت و پند آموزي نگريسته اند.

حـضـرت امـام همواره به خواص جامعه هشدار داده اند تا به حوادث تاريخي بيشتر توجه داشته باشند و از تكرار حوادث تلخ تاريخي پيشگيري نمايند.

اگـر روحـانـيـون، مـلت، خـطـبـا، عـلما، نويسندگان و روشنفكران متعهد سستي بكنند و از قضاياي صدر مشروطيت عبرت نگيرند به سر اين انقلاب آن خواهد آمد كه به سر انقلاب مشروطه آمد. [4] .

پـس از گـذشـت ده سـال از پـيـروزي انـقـلاب، حـضـرت امـام بـا بـررسـي و تـجـزيه و تـحـليـل مـوضع گيري و عملكرد و انديشه برخي از مسؤولان و كارگزاران نظام، مانند برخي از اعضاي هيأت دولت موقت و ليبرال ها كه گرايش به مذاكره با آمريكا داشتند و راه را بـراي نـفـوذ عـوامـل دشـمـن هـمـوار مـي كـردنـد و هـمـواره بـا اصـول كـلي انـقلاب سر ستيز داشتند، به عنوان يك نكته مهم عبرت آموز به كارگزاران نظام اسلامي هشدار مي دهد:

از تـجـربـه تـلخ روي كـار آمـدن انـقـلابـي نـمـاها و به ظاهر عقلاي قوم، كه هرگز با اصول و اهداف روحانيت آشتي نكرده اند عبرت بگيرند كه مبادا گذشته تفكر و خيانت آنان فـرامـوش، و دل سـوزي هـاي بـي مـورد و سـاده انديشي ها سبب مراجعت آنان به پست هاي كليدي و سرنوشت ساز نظام شود. [5] .