احـزاب سياسي مدرن و متعارف امروزي طي دو قرن اخير در كشورهاي اروپايي راه اندازي و بـه تـدريـج از سـوي كـشـورهاي شرقي الگوبرداري و تأسيس گرديدند. نظريه پـردازان سياسي در تعريف حزب اتفاق نظر ندارند. برخي كارشناسان احزاب سياسي را بـه گـروه هاي سازمان يافته اي اطلاق مي كنند كه خواهان مشاركت در قدرت و به چنگ آوردن آن هـسـتـند تا از آن طريق به اهداف خويش دست يابند. (آستين رني) ويژگي هاي زير را در فرآيند تعريف احزاب سياسي در نظر مي گيرد:

گـروه هـاي عـنـوان دار، سـازمان يافتگي، پذيرش حق فعاليت و پيشبرد اهداف حزبي از سـوي مـردم، فـعـاليـت از طـريق مكانيسم هاي حكومت داراي نمايندگي و بالاخره معرفي و گزينش نامزدهاي انتخاباتي) [1] .

(لاپـالومـبـارا) و (مـايـرون وايـنـر) در تـعـريـف حزب سياسي چهار ركن را در نظر مي گيرند:

1 ـ برخورداري حزب از سازمان هاي پايدار، مركزي و رهبري كننده؛

2 ـ وجود سازمان هاي محلي پايدار و پيوند آنها با سازمان مركزي؛

3 ـ تصميم رهبران مركزي و محلي حزب به كسب يا مشاركت در قدرت سياسي؛

4 ـ برخورداري از پشتيباني توده مردم. [2] .

احـزاب سـياسي در كشورهاي غير غربي بازتاب و تقليدي از كشورهاي غربي بودند و رواج ايـن پـديـده مـدرن پـيـامدهاي متعددي را در آن جوامع بر جاي گذاشت، از اين رو بحث هـايـي دربـاره لزوم يـا عـدم آن، تـعـدد يـا تـمـركـز، آزاد بـودن يـا كنترل فعاليت احزاب مطرح گرديد.

بـا وقـوع انقلاب اسلامي در ايران و استقرار نظام مبتني بر ولايت فقيه، بازار اين مباحث بـيـش از پـيـش داغ گـشـت امـا كـاوش پـيـرامون واژه حزب سياسي از نقطه نظر علمي تحت فـضـاي توسعه سياسي پيش آمده پس از دوم خرداد 1376 ه‍. ش بيش از پيش ضرورت و اهميّت يافت.

در نـوشـتـه حـاضـر ابـتدا تحزّب و مسائل كلي پيرامون آن از منظر آموزه هاي ديني اسلام تـبـيـيـن، سـپـس نـقـاط مـثـبـت و مـنـفـي تـحـزب، پـس از آن علل و عوامل ناكارآمدي احزاب در تاريخ سياسي ايران مورد بررسي قرار خواهد گرفت.