بدان كه خصلت صدق و سيره راستگويي از افضل كمالات انساني است كه تمام عقلاء هر ملت متفق اند بر حسن آن و زشتي ترك آن، و حاجتي نيست به ذكر فضايل و مدايح آن از كتاب و سنت، لكن از ذكر شمه از آن چاره نيست. چه علاوه بر تبرك و ميمنت و نوراني شدن دلهاي خراب و ويران به نور آيات شريفه قرآن و كلمات بليغه آن بزرگواران، در آن فوايد بسيار است كه قلوب را مايل نمايد به تمسك به عروةالوثقاي صدق و اعتصام به حبل المتين راستگويي.

خدايتعالي در مقام ستايش ذات مقدس خود مي فرمايد: و من اصدق من الله حديثا [1] .

كيست كه از خداي راستگوتر باشد به سخن گفتن و وعده دادن. و در جاي ديگر فرموده: و من اصدق من الله قيلا [2] .

و فرموده در مقام ستايش گروهي از بندگان خود: الصابرين و الصادقين و القانتين و المنفقين و المستغفرين بالاسحار [3] .

و نيز فرموده: هذا يوم ينفع الصادقين صدقهم لهم جنات تجري من تحتها الانهار خالدين فيها ابدا رضي الله عنهم و رضوا عنه ذالك الفوز العظيم [4] .

اين روزي است كه سود دهد راستگويان را راستي ايشان. براي ايشان است بوستانها كه مي رود از زير درختان آن جويها و حال آن كه جاويدانند در آن


هميشه. خداي از ايشان از خداي خوشنود. اين است فيروزي بزرگ. و فرمود: كونوا مع الصادقين [5] .

امر فرمود مومنين را كه با راستگويان باشند. و در سوره احزاب چند طايفه از بندگان خود را نام برده از مردان و زنان كه از آنهاست راستگويان از مردان و زنان، و در آخر فرموده: اعد الله لهم مغفرة و اجرا عظيما [6] .

خداي بر ايشان مهيا نموده آمرزش از گناهان و مزدي بزرگ را. و نيز فرموده: و الذي جاء بالصدق و صدق به اولئك هم المتقون. لهم ما يشاؤن عند ربهم ذلك جزاو المحسنين. ليكفر الله عنهم اسوء الذي عملوا و يجزيهم اجرهم باحسن الذي كانوا يعملون [7] .

و از اين رقم آيات بسيار است. شيخ كليني در «كافي» روايت كرده از حضرت صادق عليه السلام كه فرمود: هر كس زبانش راستگوست، عملش پاكيزه و مقبول است. [8] .

و نيز در آن جا مروي است از آن جناب كه فرمود: بوده باشيد دعوت كنندگان مردم بسوي خير به غير زبانهاي خود، تا كه ببينند در شما سعي و كوشش در امر دين و راستگويي و كناره كردن از گناهان را. [9] .


چه مردم در هر كس اين صفات را به بينند، راغب بخير شوند و روي به خدا آرند هر چند به ايشان امر و نهيي نكنند. و اگر نه بينند، هر چه بگويد و نصيحت كند به احدي سودي نبخشد. و نيز از عمروبن ابي المقدام روايت كرده كه گفت در اول بار كه خدمت حضرت باقر عليه السلام مشرف شدم به من فرمود: ياد گيريد راست گفتن را پيش از حديث [10] (يعني: پيش از روايت كردن و جمع كردن و نقل كردن آن). و نيز از ربيع بن سعد روايت كرده كه حضرت صادق عليه السلام به او فرمود: اي ربيع بدرستي كه مرد راست مي گويد تا آنگاه كه خداوند مي نويسد او را در صديقين [11] (يعني در ديوان صديقين درج شود). و نيز كليني و صدوق و برقي و باسانيد متعدد روايت كردند كه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: وصيت مي كنم تو را يا علي در جان خويشتن به چند خصلت خداوند او را اعانت كن. اول: راست گفتن، بيرون نيايد از دهانت هرگز يك دروغ. [12] .

و نيز روايت كرده از جناب صادق عليه السلام كه فرمود: خداوند نفرستاد هيچ پيغمبري را مگر با صدق (يعني با داشتن صفت


راستگويي) اداي امانت به نيكوكار و بدكار. [13] .

و نيز از آن جناب روايت كرده كه فرمود: مغرور نشويد به نماز ايشان و روزه ايشان؛ زيرا كه مرد بسيار شود ه حريص شود به نماز و روزه تا به حدي كه اگر آن را ترك كند، متوحش شود؛ (يعني زياد كردن نماز و گرفتن روزه علامت خوبي آدمي نيست به جهت آن كه عادت كرده به آن) و لكن آزمايش و امتحان كنيد ايشان را براست گفتن در حديث و پس دادن امانت. [14] .

و نيز از ابي كهمس روايت كرده كه: عرض كردم خدمت حضرت ابي عبدالله عليه السلام كه عبدالله ابي يعفور به جنابت سلام مي رساند. فرمود: بر تو و بر او باد سلام. وقتي كه رفتي نزد عبدالله، او را سلام برسان و بگو به او، نظر كن به آنچه كه به سبب آن رسيد علي عليه السلام نزد رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم (يعني صاحب رتبه و مقام شد در نزد آن حضرت به سبب آن خصلت). پس آن را محكم بگير. پس به درستي كه علي عليه السلام جز اين نيست كه رسيد به آن رتبه و مقامي كه رسيد نزد رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم به سبب راست گفتن در سخن، ورد امانت. [15] .

و نيز از آن جناب روايت كرده كه فرمود: نظر نكنيد به طول ركوع و سجود مرد؛ زيرا كه آن چيزي است كه به آن عادت كرده اگر آن را ترك كند از آن وحشت نمايد. وليكن نظر نمائيد به راستي


گفتارش، و واپس دادن امانتش. [16] .

و نيز از عبدالرحمن بن سيابه روايت كرده كه حضرت صادق عليه السلام به او فرمود: آيا تو را وصيت نكنم؟ گفت عرض كردم آري فدايت شوم. فرمود: بر تو باد به راست گفتن در سخن و رسانيدن امانت به سوي صاحبش تا شريك شوي مردمان را در مالهاي ايشان چنين. - و جمع كرد ميان انگشتان دست مبارك خود براي تصوير الفت و اتصال - راوي گفت: پس حفظ كردم آن سفارش را از آن جناب؛ (يعني عمل كردم به آن) پس زكات دادم سيصد هزار درهم [17] ؛ (يعني به جهت عمل به آن، مالم به آن اندازه رسيد كه زكات آن اين مقدار شد). و در «امالي» صدوق و كتاب «جعفريات» مروي است از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم كه فرمود: نزديكترين شما نزد من روز قيامت و آن كه واجبتر است شفاعتش برمن از شماها، راستگوترين شماهاست در حديث. [18] .


و نيز در دوم مروي است از آن حضرت كه فرمود: از مكارم اخلاق است، راستگويي در حديث. [19] .

و در كتاب «اخلاق» ابوالقاسم كوفي مروي است كه: شخصي از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم پرسيد كه به چه علامت شناخته مي شود مومن؟ فرمود: به وقارش و نرمي و آراميش و براستگويي در حديث [20] .

و در «امالي» صدوق مروي است از حضرت صادق عليه السلام كه فرمود: محبوبترين مردم نزد خداوند تبارك و تعالي، به غايت راستگوست در سخنش، و نگاه دارنده نمازش و آنچه خداوند بر او واجب نموده با پس دادن امانت. [21] .

و نيز در آن جا و در كتاب «عيون» مروي است از حضرت اميرالمومنين عليه السلام كه فرمود: نظر نمائيد به سوي بسياري نماز ايشان و روزه ايشان و بسياري حج و نيكي ايشان و صداي آهسته ايشان در شب (يعني در وقت مناجات و تضرع) نظر كنيد به سوي راستي در سخن گفتن و پس دادن امانت. [22] .


در تهذيب شيخ طوسي مروي است از حضرت ابي عبدالله عليه السلام كه فرمود: پدرم مي فرمود چهار چيز است در هر كس كه باشد ايمانش كامل است هر چند ما بين فرق تا قدمش گناه باشد، از ايمانش چيزي نكاهد: راستي و اداي امانت و حيا و خلق نيكو [23] .

و سبط شيخ طبرسي در «مشكوة الانوار» روايت كرده از حضرت صادق عليه السلام كه فرمود: به درستي كه از حقيقت ايمان است كه برگزيند راست گفتن را در جائي كه ضرر دارد، بر دروغ گفتن در آن جا كه منفعت دارد. و گفتارش تجاوز نكند از كردارش [24] (يعني آنچه را كه مي گويد، بكند و نگويد آنچه را كه نمي كند). و ظاهر آن است كه مراد از ضرر از دست رفتن منفعت باشد نه خسارت و زيان در مال يا بدن يا ناموس و عرض خود يا برادران ايماني او؛ كه در آن جا راست نگفتن جايز، بلكه در بعضي اقسام آن واجب است. و در نهج البلاغه اين مضمون را از آن حضرت چنين نقل كرده: «علامة الايمان ان توثر الصدق حيث يضرك علي الكذب حيث ينفعك» [25] .


و نيز از اميرالمومنين عليه السلام روايت كرده كه فرمود: راست گفتن هدايت مي كند به سوي نيكوكاري. و نيكوكاري دعوت مي كند به سوي بهشت. و پيوسته يكي از شماها راست مي گويد تا آن كه باقي نمي ماند در دلش جاي سوزني از دروغ؛ تا آن كه محسوب مي شود در نزد خداوند تبارك و تعالي راستگو (يعني درج مي شود در رشته صديقين) [26] .

و نيز از آن جناب روايت كرده كه در ضمن خطبه طولاني فرمود: اي مردم آگاه باشيد، راست گوئيد كه خداوند با راستگويان است. و كناره كنيد از دروغگويي كه آن دور است از ايمان. آگاه باشيد كه راستگو در محل نجات و كرامت است و آگاه باشيد كه دروغگو در كناره تباهي و هلاكت است. [27] .

و نيز از حضرت علي بن الحسين عليهم السلام روايت كرده كه فرمود: چهار چيز است كه در هر كه باشد، اسلامش كامل است و گناهانش پاك شده. و ملاقات خواهد كرد خداوند تبارك و تعالي را در حالتي كه از او خوشنود باشد: وفايش به آنچه كرده و قرار داده بر خود براي مردم؛ راستگويي به زبانش با مردم؛ و حيا و عفتش از هر زشت در نزد خداوند و زشت در نزد مردم؛ و نيكويي خلقش با اهل خانه اش. [28] .

و در «مصباح الشريعة» مذكور است كه اميرالمومنين عليه السلام فرمود: راستگويي شمشير خداوند عزوجل است در زمينش و آسمانش كه به هر جاي فرود آيد آن را دو نيمه كند. [29] .


و حضرت صادق عليه السلام فرمود: صدق نوري است درخشان در عالم خودش مانند خورشيد كه به آن روشن مي شود هر چيزي به معني و حقيقت خودش بدون آن كه از آن چيزي كاهيده شود. [30] و ديلمي در «ارشادالقلوب» روايت كرده كه: مردي خدمت رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم رسيد و عرض كرد يا رسول الله: عمل اهل جنت چيست؟ (يعني عملي كه صاحبش را اهل بهشت كند). فرمود: راست گفتن. هر گاه بنده راستگو شد، نيكوكار مي شود. و چون نيكوكار باشد، ايمان آورد (يعني ايمانش تمام و كامل شود) و چون ايمان آورد، در بهشت داخل شود [31] .

و از اميرالمومنين عليه السلام مروي است كه فرمود: زينت سخن، راستگويي است. [32] .

و قطب رواندي در «لب لباب» روايت كرده از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم كه فرمود: قصد كنيد و اختيار نماييد راستگويي را. پس اگر گمان كرديد كه در او هلاكت است، پس به درستي كه در اوست نجات. [33] .