الف) در تبيين دلايل دعوت كوفيان از امام حسين(ع) به مواردي هم چون عدم احساس مذهبي ميان همه ي آنها، داشتن دلايل سياسيِ برخي از كوفيان، اقدام بعضي از كوفيان نشانگر بيان آرزويشان در سقوط استيلاي شاميان، عقب نشيني كوفيان پس از اتخاذ اقدامات افراطي ابن زياد و سپردن خود به واقعيت موجود، اشاره كرد كه حاكي از ارائه ي تبيين ظريف عقلاني و برداشت عقلاني تاريخي از اين پديده ي تاريخي است. توجه به انگيزه ها و اميال كوفيان و كنش ها و واكنش هاي آنها در قبال امام حسين(ع) و ابن زياد، و رفتار ساده و ويژه ي كوفيان در قبال حادثه ي مذكور حاكي از شاخصه هاي تبيين عقلاني در كار مؤلّف است. (ص 232 ـ 233)

ب) آگاهي امام حسين(ع) از خطرها و نتايج حركت خود نمونه ي ديگري از تبيين عقلاني تاريخي است. تحليل مواردي هم چون اطلاع از خطرهايي كه آن حضرت را بدان ها در بين راه مدينه تا كربلا هشدار مي دادند، طرح و استراتژي امام(ع) از حركت خود براي بيدار ساختن وجدان جامعه ي مسلمين و عدم اقدام و سازمان دهي نظامي در مكّه، با توجه به تمايلات و گرايش هاي امام(ع) و كنش ها و رفتارهاي ساده و ويژه ي آن حضرت، حركتي عقلاني در تبيين تاريخ است. (ص 238)

ج) تحليل موضع سياسي امام در قبال طرح تاكتيكي يزيد (بيعت)، اقدام امام در مقابل اين واكنش عليه كنش اسلامي، تدبير سياسي امام حسين(ع)، استراتژي امام در مورد قدرت نظامي، آگاهي كامل از وسعت ماهيت وحشيانه ي نيروهاي ارتجاعي، پاسخ امام به افراد خيرخواه و تشريح حركت حماسيِ ايشان، نمونه ها و شواهد ديگري از تبيين عقلاني مؤلّف است كه با رعايت قواعد و شاخصه هاي تبيين عقلاني تاريخي، يعني توجه به بيان انگيزه ها، اهداف، تمايلات، گرايش هاي عمومي در رفتار و اعمال كارگزاران صورت گرفته است. [1] .