تشيع در مسير تاريخ، تأليف دكتر سيدحسين محمد جعفري، از پژوهشگران هندي، در زمينه ي تاريخ اسلام است. اساس و بنيان محتواي كتاب بر نقد و انتقاد تحليلي به پيدايش و تكوين تشيع است. مؤلّف در ضمن اين هدف، در بخش هفتم و هشتم كتاب، تحت عنوان «امام حسين(ع) و بازتاب واقعه ي كربلا»، گزارشي مفصّل و تحليلي درباره ي پديده ي تاريخي عاشورا دارد. خطوط كلي متد علميِ نگارش تاريخي ايشان را مي توان به طور خلاصه به شكل زير ترسيم كرد:

الف) پشتوانه ي تحليل و تبيين هاي تاريخي ايشان، علاوه بر گزارش هاي متون موثق و قديمي تاريخي و سنجش و تركيب گزارش ها، نگاه ها و دقت هاي عقلاني مؤلّف است؛ بررسي دلايل دعوت كوفيان از لحاظ مذهبي و سياسي، آگاهي امام حسين(ع) از خطرهاي احتمالي، و استراتژي مشخص امام، از اين نوع هستند.

ب) مؤلّف در بررسي منابع تاريخي پديده ي عاشورا و تحليل آن، نگاهي انتقادي و اجمالي به اسلام شناسان غربي اي كه وارد حوزه ي مطالعه ي نهضت حسيني شده اند، دارد. اين متفكران با متدلوژي مكانيكي و مكتب صرف تاريخي و تحت تأثير اين مكتب به تجزيه و تحليل پديده ي تاريخي عاشورا پرداخته اند. از جمله متفكراني كه در اين كتاب مورد نقد و نظر قرار گرفته اند مي توان به ادوارد گيبون، [1] فيليپ، [2] ارزولا سزگين [3] و گيب [4] اشاره كرد.

ج) تبيين هاي عقلاني متعددي در تبيين تاريخ حادثه ي عاشورا عرضه كرده است كه به نمونه هايي از آنها در ذيل اشاره خواهد شد.

د) از لحاظ تبيين هاي قانونمند و ارائه ي مدل فراگير و عام در تحليل پديده ي تاريخي عاشورا توفيق چنداني ندارد؛ لذا در نشان دادن گزاره هاي صادق در تمام پديده هاي تاريخي يا صرفا گزاره هايي كلي كه بر بخش اعظم پديده هاي تاريخي حاكم باشد نمونه هايي مشاهده نمي شود؛ البته شايد علتش اين باشد كه نظريه ي قانونمند و يا تبيين قانونمند، بيانگر نوعي تبيين آرماني و كمال مطلوب است كه هنوز در ميان مورّخان، با توجه به مخالفت ها و موافقت ها، جايگاهي پيدا نكرده است.