كتاب انقلاب عاشورا
انقلاب عاشورا، تأليف دكتر سيد عطاءالله مهاجراني يكي از متون پژوهشي و تخصصّي در حوزه ي مطالعاتي تاريخ نگاري عاشوراست. شاخص عمده ي اثر مذكور را مي توان برداشت ها و دقت هاي عقلاني تاريخي دانست. نكات محوري ايشان در سبك و متد نگارش تاريخ عاشورا عبارت اند از:
1. از نظر روش تاريخ نگاري از روش روايي صرف و مرز توصيف و نقل تاريخي فراتر رفته و تبيين هاي تاريخي خصوصا از نوع عقلاني ارائه داده است. در ريشه يابيِ حادثه ي كربلا، دگرگوني باورها و ارزش هاي جامعه ي آن روز، تحليل انتقادي سلطنت معاويه، اهداف معاويه از ولايت عهدي يزيد و اهداف امام حسين(ع) از قيام بر نقل و توصيف روايت هاي تاريخي تكيه ندارد و با تجزيه و تحليل به تشريح اين پديده ي تاريخي مي پردازد.
2. از روش تركيبي (مقايسه، تركيب و ايجاد سازگاري ميان روايات مختلف و متعارض) بهره اي نمي برد، بلكه مبناي ايشان ملاحظه ي دقت هاي عقلاني و قرينه هاي عقلانيِ تاريخيِ مربوط به پديده ي عاشورا است؛ به عنوان مثال، در تحليل و تشريح حوادثي مثل هدف معاويه از سبّ علي(ع)، جزئيات حادثه ي عاشورا، و رفتار دوگانه ي كوفيان، در قبال روايت هاي متعارض بر عقل و كاربرد آن تكيه دارد.
3. مصاديق متعددي از تبيين عقلاني تاريخي در تحليل هاي ايشان مشاهده مي شود؛ از جمله: تحليل ريشه هاي تاريخي عاشورا، اهداف معاويه از رواج دوباره ي فرهنگ و ارزش هاي جاهلي، چگونگي زمينه سازي ولايت عهدي يزيد كه از شاخص هاي تبيين عقلاني وي در اين پديده هستند.
4. مدل فراگير [1] و شاخصه هاي تبيين قانونمند تاريخي در تحليل و تعليل پديده ي تاريخي عاشورا، در اثر مذكور ديده نمي شود.
5. شاخصه هاي تبيين روايي كه عبارت اند از انتخاب گزينشي حوادث تاريخي عاشورا، و توضيح و تبيين حوادث با نقل حوادث پيشين، تا حدودي از محتواي فنّيِ قابل استخراج مي گردد؛ البته چنان كه قبلاً ذكر شد، در مواردي تبيين تاريخي روايي و عقلاني قابل جمع اند؛ و مؤلّف نيز در مواردي تبيين هاي روايي تاريخي را از زاويه ي عقلاني انجام داده و به نحوي اين دو را با هم جمع كرده است.
پاورقي
[1] «مدل فراگير، يعني ارائهي قانون و قاعدههاي کلي در پديدههاي تاريخي که آنها را ضابطهمند و نظاممند کند. ارائهي مدل فراگير نشاندهندهي تعميمي و قانونمندي بودن تاريخ است نه منفرد و تفريدي بودن آن. در اين زمينه علاوه بر منابع ذکر شده، خصوصا به کتاب مجموعه مقالات فلسفهي تاريخ نوشتهي پل ادواز مراجعه شود».