مقاله ي حاضر نگاه و رويكردي بيروني (معرفت درجه ي دوّم) بر پديده ي تاريخي عاشورا دارد. ابتدا مقدمه اي كوتاه در بيان مفهوم تبيين تاريخي و انواع آن (قانونمند، عقلاني و روايي) ذكر مي شود و در ادامه به پيشينه ي تبيين تاريخي پديده عاشورا نظر دارد و با گزينش متوني تحليلي در حوزه ي تاريخ نگاريِ پديده ي عاشورا، آنها را از لحاظ تبيين هاي قانونمند، عقلاني و روايي مورد ارزيابي وبررسي قرار داده، به شواهد و مصاديقي از انواع تبيين هاي به كار رفته در آنها اشاره مي كند و در پايان به ضرورت توجه جدي مورّخان فعلي به كاربرد تبيين هاي تاريخي در تحليل پديده هاي تاريخي خصوصا تاريخ عاشورا تأكيد دارد.

واژه هاي كليدي: تبيين تاريخي، تبيين قانونمند، تبيين عقلاني، تبيين روايي، متون تاريخي، روش تركيبي، روش تحليلي و پديده ي عاشورا.

روش تركيبي: روشي است كه در ميان روايات و گزارش هاي مختلف تاريخي به دنبال مقايسه، تركيب و ايجاد سازگاري است و از اسناد روايات اجتناب مي شود و به جاي آن به مقايسه و تركيب و ايجاد سازگاري ميان روايات مختلف مي پردازد. ج) روش تحليلي: روشي است كه علاوه بر نقل روايت به صورت تركيبي، به دنبال تحليل، تبيين و اجتهاد تاريخي است و به بررسي علل و نتايج پديده ي تاريخي مي پردازد.