از مـحـورهـاي عمده احياگري نسبت به اصل عاشورا، برنامه هاي گسترده و يادآورانه اي است كه از سوي امامان شيعه (ع) نسبت به اين حادثه انجام مي گرفت يا توصيه مي شد.

امـويـان بـراي پـوشـانـدن رسـوايـي خـويـش از آن جـنـايـت بزرگ، پيوسته سعي در كتمان و فـرامـوشـانـدن آن داشـتـنـد. ائمـّه شـيـعـه نـيـز بـراي افـشـاي چـهـره دشـمـن و بـيـان مـظـلومـيـّت اهل بيت و توجّه دادن به فرهنگ سازنده جهاد و شهادت كه در قيام عاشورا نهفته بود، همواره آن را زنده نگاه مي داشتند.

تأكيد فراوان بر زيارت سيدالشهدا(ع)، بيان فضيلت بسيار براي گريستن در سوگ امام حـسـيـن (ع) و شـهـداي كربلا، برگزاري مجالس عزا و گريه از سوي خود امامان براي كشتگان كـربـلا، تـشـويـق بـه سـرودنِ شـعـر و خـوانـدن مـرثـيـه و مـراسـمـي از ايـن قبيل، هر يك سهمي عمده داشت تا آن حادثه الهام بخش براي هميشه زنده بماند و به فراموشي سپرده نشود.

امـام صـادق (ع) بـه جـعـفـر بـن عـفـّان طـايي فرمود: شنيده ام درباره حسين بن علي (ع) شعر و مـرثـيه مي گويي و خوب هم مي سرايي. گفت: آري. سپس برخي از اشعارش را در محضر امام صـادق (ع) خـواند. آن حضرت و حاضران بشدّت گريه كردند واشكهاشان بر صورتها جاري شـد. امـام فـرمـود: اي جعفر! سوگند به خدا، در اين لحظه كه مرثيه حسين (ع) را مي خواندي، فرشتگان خدا شاهد و شنواي سخن تو بودند. آنان نيز همچون ما گريستند. خداوند بهشت را بر تو لازم كرد و تو را آمرزيد. سپس امام صادق (ع) فرمود:

(مـا مـِنْ اَحـَدٍ قـالَ فـِي الْحـُسـَيـْنِ شـِعـْراً فـَبـَكـي وَ ابـكـي بِهِ اِلاّ اَوْجَبَ اللّهُ لَهُ الجَّنَة و غَفَرَ لَهُ) [1] .

هيچ كس نيست كه براي حسين بن علي (ع) شعري بگويد و بگريد و بگرياند، مگر آنكه خداوند بهشت را بر او واجب سازد و او را بيامرزد.

ايـن هـمـه سـتـايـش و ثـواب بـراي گـريـانـدن و گـريـستن و نوحه خواني و مرثيه، براي آثار احياگرانه آن نسبت به حادثه عاشورا است. به تعبير امام خميني(ره):

(با اين هياهو، با اين گريه، با اين نوحه خواني، با اين شعر خواني، با اين نثرخواني، ما مي خواهيم اين مكتب را حفظ كنيم، چنانچه تا حالاهم حفظ شده) [2] .

در حديثي آمده كه امام باقر(ع) به پيروان خويش چنين دستور مي داد:

(بـر حـسـيـن (ع) نـدبـه و گـريـه كنند، به اهل خانه دستور داده شود كه بر حسين بگريند و در خـانـه هـا، مـراسـم گـريـه و عـزاداري و نـاله سـر دادن در غـم حـسـيـن (ع) بـاشـد، و اهل خانه و شيعيان به يكديگر تعزيت و تسليت گويند.) [3] .

ايـن بـرنـامـه هـا براي جلوگيري از فراموش شدن عاشوراست و سبب (احياء امر) است. چيزي كه خود معصومين (ع) تأكيد داشتند خط و برنامه و هدف و (امر) ما را زنده نگهداريد. امام خميني (ره) درباره اينگونه برنامه ها نيز فرموده است:

(ايـن مـجـالسـي كـه در طول تاريخ برپا بوده و با دستور ائمّه (ع) اين مجالس بوده است... ائمـّه ايـن قـدر اصـرار كـردنـد بـه ايـنكه مجمع داشته باشيد، گريه بكنيد، چه بكنيد، براي اينكه اين حفظ مي كند كيان مذهب ما را...). [4] .

در آن شـرايـط خـفـقـان بـار كـه از سـوي امـويـان و عـبـاسـيـان نـسـبـت بـه خـطـّ اهل بيت (ع) اعمال مي شد، اينگونه مجالس و نوحه ها و محفلهاي ذِكر و احياگري، حسّ عدالتخواهي و انـتـقـام جويي از ستمگران را در جان عزاداران زنده مي كرد و عرصه را براي ظالمان نيز تنگ مـي سـاخـت، چـون هـركـدام از ايـنـهـا فـريـاد اعـتـراضـي بـرضدّ ظلم و تلاشي براي احياي ياد ستمديدگان و شهيدان بود و علاوه بر بُعد عاطفي، بُعد سياسي هم داشت. امام امّت مي فرمود:

(مـسأله، مسأله گريه نيست، مسأله، مسأله تباكي نيست، مسأله، مسأله سياسي است كه ائمّه با همان ديد الهي كه داشتند، مي خواستند كه اين ملّتها را با هم بسيج كنند و يكپارچه كنند، از راههاي مختلف اينها را يكپارچه كنند تا آسيب پذير نباشد.) [5] .

(گريه كردن بر شهيد، نگهداشتن، زنده نگهداشتن نهضت است.) [6] .

(اين كه براي عزاداري، براي مجالس عزا، براي نوحه خواني، براي اينها اينهمه ثواب داده شـده است، علاوه بر آن امور عبادي اش و روحاني اش، يك مسأله مهمّ سياسي در كار بوده است. آن روز كـه ايـن روايـات صادر شده است، روزي بوده است كه اين فرقه ناجيه مبتلا بودند به حـكـومـت امـوي و بـيـشـتـر عـبـاسـي ويـك جـمـعـيـت بـسـيـار كـمـي، يـك اقـليـّت كـمـي در مـقـابل قدرتهاي بزرگ. در آن وقت، براي سازمان دادن به فعاليّتِ سياسي اين اقليّت، يك راهـي درسـت كـردنـد كـه ايـن راه، خـودش سازمان ده است... شيعيان با اقلّيت آن وقت، اجتماع مي كـردنـد و شـايـد بـسـيـاري از آنها هم كه نمي دانستند مطلب چه هست، ولي مطلب سازماندهي يك گـروه اقـليـّت در مـقـابـل آن اكـثـريـّتـهـا و در طـول تـاريـخ اين مجالس عزا كه يك سازماندهي سـرتـاسري كشورها هست، كشورهاي اسلامي هست، و در ايران كه مهد تشيّع و اسلام و شيعه هست، در مـقـابـل حـكومتهايي كه پيش مي آمدند و بناي اين را داشتند كه اساس اسلام را از بين ببرند، اسـاس روحـانـيـّت را از بـيـن بـبـرنـد، آن چـيـزي كـه در مقابل اينها، آنها را مي ترساند، اين مجالس عزا و اين دستجات بود.) [7] .

سنّت سوگواري براي امام حسين (ع) و شهداي عاشورا هم نگهبان حقيقتِ آن حادثه الهام بخش است، هـم در سـايـه حـفـظ و حـيـات و بـقـاي آن خاطره، نگهباني از دين و ارزشهاي اسلامي نهفته است. [8] .