بزرگ داشتن ياد و خاطره امامان، به ويژه حضرت سيدالشهدا (ع) مورد سفارش اكيد ائمه (ع) بوده است. آنان خود نيز در برپايي مجالس عزا نهايت اهتمام را داشته اند امام رضا (ع)مي فرمايد:

«كان ابي اذا دخل شهر المحرم لا يري ضاحكاً و كانت الكأبة تغلب عليه حتي يمضي منه عشرة ايام فاذا كان يوم العاشر كان ذالك اليوم يوم مصيبته و حزنه و بكائه». [1] .

يعني هنگامي كه ماه محرم فرا مي رسيد، كسي پدرم را خندان نمي ديد و غم و اندوه بر او چيره مي شد تا روز عاشورا و روز عاشورا روز مصيبت، اندوه و گريه او بود.

عاشورا و زنده نگه داشتن خاطرات آن، امروز در متن زندگي شيعه رسوخ و در عمق باورهاي او جريان يافته است. تشكيل مجالس عزاداري و سوگواري، فرهنگي است برخوردار از همه ارزش هاي الهي و انساني. شركت در مجالس ماتم و عزا، اعتراض و جبهه گيري عليه همه زشتي ها و پليدي ها و حمايت از مظلومان تاريخ است. مجالس عزاداري، در طول تاريخ شيعه، آثار و بركات بي شماري داشته است؛ از جمله، تداوم و احياي نهضت عاشورا. امام خميني (ره) در اين باره مي فرمايد:

«الان هزار و چهار صد سال است كه با اين منبرها، با اين روضه ها و با اين مصيبت ها با اين سينه زني ها ما را حفظ كرده اند...هر مكتبي تا پايش سينه زن نباشد، تا پايش گريه كن نباشد، تا پايش سر و سينه زن نباشد، حفظ نمي شود». [2] .

تاريخ عزاداري براي سيدالشهدا (ع) به درازاي تاريخ تولد بشر (حضرت آدم) است. براي سيدالشهدا (ع) نه تنها آدم و انبيا [3] و رسول الله [4] و علي و فاطمه [5] مجلس عزاداري به پا كرده اند بلكه فرشتگان الهي در سوگ آن حضرت، اقامه ماتم كرده اند. [6] .

امروز بسياري از متفكران اديان الهي، براي امام حسين (ع) و مراسم او احترام قائلند. يك كشيش مسيحي مي نويسد:

«اگر حسين از آن ما بود، در هر سرزميني براي او بيرقي برمي افراشتيم و در هر روستايي براي او منبري برپا مي كرديم و مردم را با نام حسين به مسيحيت فرا مي خوانديم». [7] .

ژوزف فرانسوي درباره اهميت و آثار و بركات عزاداري، مطالب بسياري دارد؛ از جمله:

«خود شيعه هم به اين فايده اي كه در كارهايشان وجود دارد، متوجه نيستند و گمان مي كنند كه تنها ثواب اخروي كسب مي كنند؛ ولي هر عملي كه در اين جهان انجام مي شود، بي شك در اجتماع اثر مي گذارد...ما اگر مي بينيم كه در هند شيعيان بسياري وجود دارند، در اثر اقامه ماتم و عزاداري حسين است». [8] .

ماربين آلماني دراين باره مي نويسد:

«بي اطلاعي بعضي از تاريخ نويسان ما موجب شده است كه عزاداري شيعه را به جنون و ديوانگي نسبت دهند؛ ولي اينان گزافه گفته و به شيعه تهمت زده اند. ما در ميان ملل و اقوام، مردمي مانند شيعه، پرشور و زنده نديده ايم؛ زيرا شيعيان به واسطه به پا كردن عزاداري حسين، سياست هاي عاقلانه اي را انجام داده و نهضت هاي مذهبي ثمربخش را به وجود آورده اند...ما اگر پيروان و مبلغان خود را با آن همه مخارج هنگفت و صرف نيرو و دلار با شيعه و مبلغين آن قياس كنيم، خواهيم ديد كه مسيحيت به اندازه يك دهم شيعه پيشرفت نكرده است...من معتقدم كه رمز بقا و پيشرفت اسلام و تكامل مسلمانان، شهيد شدن حسين و آن رويدادهاي غم انگيز است». [9] .

در هر صورت، عزاداري براي سيدالشهدا (ع) از نگاه فقها موضوع احكامي است كه هر يك از آن ها در تداوم و استمرار نهضت حسيني نقش به سزائي داشته است. در اين بخش، برخي از آن احكام بررسي مي شود.