با توجه به موارد استعمال امر به معروف و نهي از منكر در قرآن كريم و روايات، درمي يابيم كه امر به معروف داراي دو اصطلاح و معنا مي باشد. معناي خاص و معناي عام. معناي خاصش همان است كه در رساله هاي عمليه مطرح شده و داراي شرايطي است؛ كه يكي از آنها آنست كه احتمال يا خوف ضرر مالي يا جاني يا آبروئي نرود. اما امر به معروف و نهي از منكر معناي وسيع تري نيز دارد كه شامل احكام و عناوين ديگري مي شود و حتي در بعضي موارد جهاد را نيز در بر مي گيرد. مصاديق اين معناي عام، تعليم جاهل، تذكر و موعظه، برخورد اجتماعي با توطئه ها، مقابله با تهاجم فرهنگي و جهاد و شهادت طلبي براي بيدار كردن جامعه است؛ كه جهاد و شهادت طلبي براي بيداري جامعه، از مواردي است كه امام حسين عليه السلام بدان عمل نمود و به مقصود خود نيز رسيدند. از آنروز تا قيام قيامت، اين بيدارباش و نهضت و انقلاب شورانگيز، تأثير خود را گذاشته و خواهد گذاشت.

البته قيام امام حسين عليه السلام شرايطي داشت كه در زمان ساير ائمه اطهار عليهم السلام فراهم نبود. بطور مثال يزيد شرابخوار بود و علني سگ بازي و ميمون بازي و ميخواري مي كرد. حدود الهي را اجرا نمي كرد، ارزشهاي اسلامي محترم شمرد نمي شد. اما آيا يزيد - مثلا - با هارون الرشيد (لعنت الله عليه) يكسان بود؟ هاروني كه مي خواست امام موسي بن


جعفر عليه السلام را زنداني كند، بر سر مزار پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم آمد و عذرخواهي كرد و گفت: يا رسول الله من فرزند تو را براي تأمين مصلحت جامعه اسلامي زنداني مي كنم! هارون براي اينكه وانمود كند كه شأن خاندان رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم را حفظ مي كند، همچنين براي جلوگيري از اختلاف، از پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم عذرخواهي مي كرد. [1] اينگونه نبود كه حكام ظالم زمانهاي ديگر، كفر و شركشان علني و ظاهر باشد و بدان افتخار كنند؛ ولي يزيد اينچنين بود.

بهر حال شرايط بگونه اي بود كه امام حسين عليه السلام راهي جز امر به معروف و نهي از منكر از راه بيداري، با شهادت خود و يارانش و اسارت اهل بيت عليهم السلام نداشتند.

بنابراين اگر گفته شود آيا امام حسين عليه السلام به هدف خود كه همانا حفظ دين و بيداري امت بواسطه ي امر به معروف و نهي از منكر به شيوه ي شهادت بود، رسيدند يا نه؟ در جواب بايد بگوييم: آري؛ امام عليه السلام آنچه را كه اراده كرده بود، انجام داد و به نتيجه هم رسيد. مقصود از اين اقدام اين بود كه حق و باطل را بشناساند؛ كه چنين نيز شد.