دوم: استقرار سيره علما در مؤلفات خود بر نقل اخبار ضعيفه و ضبط روايات غير صحيحه در ابواب فضايل و قصص، و مصائب، و مسامحه ايشان در اين مقامات خصوص مقام اخير چنانچه مشاهَد و محسوس است. آيا نمي بيني شيخ مفيد - طاب ثراه - در كتاب ارشاد در تمام ابواب متعلقه به حالات ائمّه عليهم السلام سواي باب مقتل حضرت ابي عبداللَّه عليه السلام به طرز ساير كتب اصحاب، اخبار را با سند و راوي اصل نقل مي كند و اما در باب مقتل، تمام وقايع آن را در يك رشته كشيده و از كلبي و مدايني و غير اين دو از اصحاب سِيَر نقل نموده؟ ابوالحسن مدايني از معروفين علماي اهل سنّت و شيخ بخاري معروف است و كلبي نيز چنين است اگرچه بعضي او را شيعه مي دانند ولكن هر دو در سلك ارباب تاريخ و سِيَرند. و هكذا غير شيخ مفيد.

و تأييد مي كند سيره علماء را در اين مقام يك دسته احاديث كه آنها را اخبار تسامح مي گويند و حاصل مضمون آنها آنكه فرمودند:

هر كس بشنود عملي را يا به او برسد كه ثوابي براي آن مقرر نموده اند و وعده داده اند، پس آن عمل را بجاي آرد به اميد رسيدن به آن ثواب، آن ثواب را به او خواهند داد هرچند پيغمبرصلي الله عليه وآله آن را نفرموده باشد (يعني آن خبر از اصل دروغ باشد). [1] .

و معلوم است هر كس براي ديگري به آن نحو چيزي نقل كرد و آن را نسبت داد به آن بزرگواران يا آن را انسان در كتابي ديد داخل در آن اخبار مي شود و مي توان گفت كه به او رسيده يا آن را شنيده، پس اگر آن را عمل كرد به اجر آن خواهد رسيد. و پوشيده نيست كه عمل به خبر در هر جايي به مناسبت آنجا و آن چيز است.

مثلاً عمل كردن به خبر ضعيف متعلق به نماز مخصوصي بجا آوردن آن نماز است، و به روزه مخصوص گرفتن آن است، و به صدقه معينه دادنِ آن است و به افطار دادن مؤمني خورانيدن اوست، و عمل به خبر [ي] كه در آن فضيلت پاره اي مأكولات است خوردن آن است، و هكذا. و عمل به اخبار ضعيفه در ابواب فضايل و قصص و مصائب، گوش دادن و حفظ كردن و ضبط نمودن و ثبت كردن و نقل نمودن آن است. پس در اين مقامْ خبر هر قدر ضعيف باشد، به مقتضاي آن سيره معلومه علما و اين اخبار معتبره تسامح نقلش جايز و بر گوينده و خواننده و نويسنده حرجي و ايرادي نيست، بلكه به مثوبات ذخيره شده براي آن اگر راست بود و واقع داشت البته خواهد رسيد.

و اين كلام كه از فرموده بعضي از بزرگان مترائي مي شود اگر تمام باشد في الجمله همان در خصوص موارد سيره علما بايد تمام داشت و تصديق نمود، نه بر وجه كليه و همه جا تا به حال عمل اين جماعت روضه خوانان كه كلام در آن است مفيد، و براي ايشان تمسك صحيح باشد، چه اين كلام به اين بيان كه ذكر شد مبني بر مغالطه اي است كه چون مكشوف شود ديگر دردي از بازار كساد و سوق فساد اين جماعت دوا نخواهد كرد. [2] .

و توضيح آن متوقف بر ذكر مقدمه اي است و آن، آن است كه: