گرچه تا زمان وقوع حادثه كربلا اعراب در اثر ارتباط با ايرانيان و روميها از لحاظ تاكتيكهاي جنگي نيز چيزهايي بر معلومات قبلي خود افزوده بودند اما توجه به عدم توازن نيروهاي طرفين، آن هم با اختلاف زياد، موجب شده بود كه اين درگيري در قالب مقررات جنگي استاندارد روز نيز نگنجد. اخبار در مورد تعداد ياران ابا عبدالله الحسين نيز متفاوت است. در ارشاد و مفيد، مناقب ابن شهر آشوب تعداد ياران امام را 72 نفر [1] و يعقوبي 62 يا 72 نفر آورده است. [2] مسعودي تعداد آنها را موقعي كه اردوي امام به سوي كربلا منحرف شد 500 نفر سوار و 100 نفر پياده ذكر كرده است كه [3] در منابع ديگر شاهدي بر اين مدعا وجود ندارد. طبق روايتي از امام محمدباقر (ع) تعداد كل سربازان امام 45 سوار و 100 پياده ذكر شده است. علماي اهل سنت اين رقم را تأييد نكرده اند. [4] در كتاب منتخب التواريخ به نقل از ابن طاووس تعداد ياران امام را موقع ورود به كربلا هزار نفر، در صورتي كه تعداد شهدا را 72 نفر ذكر كرده است. [5] برخي از مآخذ تعداد كل شهدا را 92 نفر ذكر كرده اند. اين تعداد غير از اهل بيت بودند. در صورت صحت اين مطلب به نظر مي رسد تعداد سرهاي كساني كه معروفيت قبيله اي نداشته اند به بارگاه ابن زياد برده نشده است، لذا رقم پايين 72 شهيد به دست مي آيد. ارقام اغراق آميز 250 و 300 نفر نيز در آثار متأخران به چشم مي خورد كه مطمئنا صحيح نيست.

تاريخ طبري و اخبار الطوال تعداد سرهايي را كه به كوفه حمل شد، بدين صورت فهرست كرده اند: كنده، سيزده؛ هوازن، بيست؛ تميم، هفده؛ اسد، شش؛ مذحج، هفت؛ ثقيف، دوازده؛ ازد، پنج و هفت نفر ديگر كه انتساب قبيله اي آنها معلوم نيست. اختلاف ناچيزي بين فهرستهاي اين دو وجود دارد، در حالي كه در تاريخ طبري آمده است كه مدحج هفت سر را حمل مي كرد و نامي از دوازده سر ثقيف به ميان نمي آورد. در اخبار الطوال هفت سر مذحجي حذف شده و دوازده سر متعلق به ثقيف ذكر شده است. همچنين پنج سر هم توسط ازد گرفته شده بود. منابع ديگر هر دو را تأييد مي كنند: بدين ترتيب كه هفت سر متعلق به مذحج و دوازده سر متعلق به ثقيف حمل شد. لذا اين ارقام تعداد كل سرهاي قربانيان را 87 سر نشان مي دهد كه به بارگاه ابن زياد برده شدند. [6] .

شيخ مفيد در «ارشاد»، طبرسي در «اعلام الوري» و ابن اثير در «الكامل» نوشته اند كه 32 نفر آنها در شب عاشورا از اردوي ابن سعد به امام حسين (ع) ملحق شدند و 17 نفر از بني هاشم بودند، بقيه 23 نفر از بستگان امام بودند و برخي از اخبار دلالت مي كنند كه 78 نفر بودند. [7] اما سيد محسن الامين العاملي در كتابش به نام «امام حسن و امام حسين (ع)» فهرستي از اسامي شهداي كربلا آورده و تعداد شهداي كربلا را با ذكر اسامي آنها 136 نفر نوشته است كه در اين ميان چهل نفر آنان از اهل بيت امام حسين (ع) و بقيه از ياران ايشان بوده اند. [8] البته قضاوت در صحت اين آمار و ارقام كاري مشكل است چون اين روايات مختلف برخي از منابع اصيلند و با استفاده از همين اطلاعات در همين حد مي توان نظر داد كه رقم كمتر از72 نفر و بيشتر از 150 نفر در منابع اصيل نيامده است.

در مورد چگونگي سازماندهي آنان براي رزم در صبح عاشورا يك نظر متقن اين است كه امام (ع) سي و دو نفر سواره را در جناح راست به فرماندهي زهير بن قين، چهل نفر از نيروهاي پياده را به فرماندهي حبيب بن مظاهر در جناح چپ قرار داد و پرچم را به دست برادرش عباس سپرد. [9] اين در حالي است كه در كتاب پر از جعليات و تحريفات مقتل ابي مخنف موجود نوشته است: «امام حسين (ع)... زهير بن قين را با 20 سواره در طرف راست و هلال بن نافع را با 20 سواره در طرف چپ قرار داد و خود با باقي اصحابش در وسط ماندند». [10] بنابراين هم در چگونگي سازماندهي و هم در فرماندهان آنها بين منابع اولي و مقتل منتسب به ابي مخنف تفاوت زيادي وجود دارد. اين در حالي است كه در منابع اولي به اصل مقتل ابي مخنف دسترسي داشته و از آن استفاده كرده اند. توضيح اين نكته لازم است كه امام حسين (ع) شجاعترين، قويترين، با تجربه ترين و كاري ترين يارانش را در رأس نيروهايش قرار داد و ياران امام هم از نظر تركيب سني كه از مسلم بن عوسجه هفتاد ساله تا قاسم بن حسن چهارده ساله در بينشان بود [11] و هم از نظر تركيب قبيله اي جالب توجه بودند و از قبائل مختلف عرب گرفته تا ترك و بنا به نظري تعدادي ايراني بودند كه خود جاي بحث دارد.

ادعايي نيز وجود دارد كه به نقل از نعمان بن ابي عبدالله آورده شده است «ايرانياني كه در دهم محرم خود را به امام حسين (ع) رسانيدند 25 نفر بودند» و افزوده شده است كه ابن براج نيز اين روايت را تأييد مي كند كه اين تعداد از ايرانيان از كوفه حركت كرده و به ياران امام پيوسته اند. اين ادعا توسط تاريخ طبري، ارشاد مفيد، اخبار الطوال، فتوح ابن اعثم و ساير منابع تأييد شده است و با توجه به تدابيري كه عبيدالله در كنترل راه هاي ورود و خروج كوفه و از قطقطانه تا قادسيه و كربلا انديشيده و نيروهايي را مستقر كرده بود اين ادعا به هيچ وجه پذيرفته نيست و حتي موقعي كه حبيب بن مظاهر با اجازه امام حسين (ع) به ميان قبيله بني اسد رفت تا نيروي كمكي بياورد، عمرسعد تعدادي نيرو فرستاد تا آنها را پراكنده كرده يا كشتند كه اين اقدام نيز حاكي از حساسيت دشمن براي جلوگيري از افزايش تعداد ياران امام است. همچنين برخي مدعيند كه در صبح عاشورا سي تن از نيروهاي عمر بن سعد به همراه حر بن يزيد رياحي به جمع ياران امام پيوستند، در صورتي كه منابع اصيل فقط به پيوستن حر پسرش، برادرش و غلامش اشاره كرده اند. همچينن در فهرستي كه امين العاملي از شهداي كربلا تهيه كرده اسامي ايرانيان وجود ندارد.