بي توجهي و جهل نسبت به انگيزه و قصد هر حادثه تاريخي، موجب اعمال سليقه شخصي و خلط حق و باطل و به تعبير ابن خلدون موجب تلبيس و تصنع مي شود؛ او مي نويسد:

«اگر تنها به نقل كردن اخبار اعتماد كند بي آنكه به قضاوت اصول عادات و رسوم و قواعد سياستها و طبيعت تمدن و كيفيات اجتماعات بشري بپردازد و حوادث نهان را با وقايع پيدا و اكنون را با رفته بسنجد، چه بسا كه از لغزيدن در پرتگاه خطاها و انحراف از شاهراه راستي در امان نباشد.

بارها اتفاق افتاده كه تاريخ نويسان، وقايع و حكايات را بر اصول آنها عرضه نكرده، آنها را با نظاير هر يك نسنجيده و به معيار حكمت و آگاهي بر طبايع كائنات و مقياس تحكيم نظر و بصيرت نيازموده و به غور آنها نرسيده اند، پس از حقيقت، گذشته و در وادي وهم و خطا گمراه شده اند.»