امام حسين عليه السلام هنگامي كه وارد كربلا گرديد پس از اندك توقف، خطبه اي را ايراد فرمود. ابتداء خطبه در بحثهاي قبل بيان شد. آن قسمت از خطبه كه مورد استشهاد است ذكر مي شود: فاذا محصوا بالبلاء قل الديانون. [1] .

مردم وقتي در بوته ي آزمايش قرار گرفتند، دينداران كم خواهند بود. كلمه «بلا» چنانچه در آيات نيز به معناي امتحان آمده است در اين كلام شريف با توجه به مسئله جنگ و پيشامدهاي عاشورا ايجاب مي كند به معناي آزمايش باشد. انسانهاي بسيار داريم كه دين در زندگيشان اگر رفاه ببار آورد هميشه خوشحالند ولي اگر امور زندگي آنان مختل گردد، گرچه به عنوان برتري دين مطرح گردد باز نگران از اختلال آرامش خود مي باشد و تا آنجائي كه برايش ممكن باشد، شانه خالي مي كند تا اين بيماري مهلك دامن گير او نشود. سخن از فداكاري و جانبازي را با فصيح ترين بيان در ميان جامعه بازگو مي كنند ولي در صحنه اي كه عملا بايد جانبازي كند از آن مي گريزد. اينان از نظر اسلام، دينداران واقعي نيستند و بايد در محضر الهي پاسخ


دهند. خصوصا آنجائي كه مخالفت با كلام امام (ع) و سرپيچي از فرمان ولايت كنند، سخت در كيفر الهي قرار مي گيرند. [2] .

علي عليه السلام پس از آنكه وصف مجاهدين را بيان مي كند، هجوم لشكر اسلام را به عنوان امتحان خداوند سبحان مي داند و خطاب به اهل بصره تا آنانيكه از فرمان ولي امر مسلمين تخلف مي كنند و درصدد كارشكني با برنامه هاي دولت اسلامي اند، مي فرمايد: و سيبتلي أهلك بالموت الاحمر والجموع الأغبر بزودي مردم بصره با كشته شدن به توسط شمشيرهاي برنده ي مجاهدين اسلام و قحطي و گرسنگي آزمايش مي شوند. [3] .

موت احمر «مرگ سرخ» كشته شدن با شمشير است كه در بعضي از روايات كنايه از شهادت آمده، ولي در اين خطبه كشته شدگاني كه به توسط حملات غرورآفرينان و مجاهدان اسلام به قتل مي رسند، اراده شده است.

منظور از «الجوع الأغبر» گرسنگي است كه در اثر قحطي سالي پديد مي آيد؛ زيرا شخص گرسنه آسمان را دود و غبارآلوده مي بيند. حقيقت اشياء درك مي شود ولي در اثر گرسنگي شديد، همه چيز در جلوي چشم او تاريك و ظلماني است. چنانچه در حق حسين بن علي عليه السلام از امام صادق عليه السلام در مقاتل نقل گرديده كه جدم حسين عليه السلام در اثر غلبه ي تشنگي آسمان را دود مي نگريست.

بنابراين، جنگ صحنه ي غربال نمودن انسانهاست تا اينكه سالم از ناسالم و كامل از ناقص جدا گردد. و همه نسبت به خويش آگاهي پيدا كند، و از غرور در عبوديت كاهش يابند تا اينكه دسترس به حقيقت پيدا كنند.