در بعد شناخت مي توان گفت: مجموع برنامه هاي انسان سازي كه پيامبران خدا بر مردم آموخته اند در چهار مرحله اي خلاصه مي شود:

1- شناخت خدا

2- شناخت نيروهائي كه خدا در وجود بشر مستقر ساخته است.

3- شناخت تعاليم الهي در بهره برداري از نيروها.

4- شناخت عواملي كه آدمي را از وظيفه شناسي باز مي دارد و از مسير انسانيت منحرف مي كند. اين چهار مرحله در ضمن يكي از احاديث اسلامي آمده است.

عن ابي عبدالله عليه السلام: وجدت علم الناس كله في اربع: اولها ان تعرف ربك و الثاني ان تعرف ما صنع بك والثالث ان تعرف ما اراد منك والرابع ان تعرف ما يخرجك من دينك [1] .

از امام صادق كه مجموع دانش مردم را كه مايه تعالي و تكامل آنان است در چهار چيز يافته ام:

1-اول اينكه خداي خود را بشناسي 2- دوم اينكه بداني صانع حكيم در ساختمان تو چه دقائق حكيمانه اي بكار برده است 3- سوم اينكه بداني از تو چه خواسته است،4- چهارم اينكه بداني چه چيزهائي ترا از دين خدا خارج مي كند و بيرون مي برد.

مهمترين اصل كه مي توان از شهداء عاشورا آموخت شناخت و آگاهي و دقت و


تيزبيني آنان بوده است؛ به گونه اي كه همچون آئينه عكس خود را مي ديدند و از جايگاه درخشان و دلگشا مطلع بودند.