بازگشت

مقدمه


امام حسين (ع) شخصيت هاي بزرگي است . كه در هر عصر و زماني به هر لحن وزباني او را ستوده اند و اشعار زيادي در وصف او سروده اند.

واقعه عاشوراي حسيني ، مهم ترين اثري بود كه در دگرگوني ادب و شعر فارسي وعربي نقش داشت ؛ به طوري كه مي توان آن را مبدأ رستاخيز درخشان ايران و ايراني دانست . شرح جزئيات اين ايستادگي در راه حقيقت ، كه انسان را بالاتر از فرشتگان ونزديك تر به روح وحدانيت الهي قرار مي دهد.

يكي از علل اصلي بي شمار بودن سروده هاي شاعران در مدح و رثاي امام حسين ،ترغيب و تشويق اهل بيت پيامبر بوده است ، كه به برخي از كلمات اهل بيت : در بيان ارزش و مقام شعر و شاعران اشاره مي شود.

امام صادق ـ (ع) ـ مي فرمايد: هر كس شعري براي حسين بن علي (ع) بگويد و پنجاه نفر را بگرياند بهشت بر اوست .

هر كس شعري براي امام حسين (ع) انشاد كند و بگريد و بگرياند و يا خود را غمگين نشان دهد. بهشت بر اوست .

امام صادق فرموده اند: در شأن و فضيلت ما بيت شعري گفته نمي شود، مگر آن كه مؤيد به تأييد (الهي ) و روح القدس باشد.

مرثيه هاي مذهبي در مدح امام حسين (ع) بدان دليل كه بدون هيچ چشم داشتي سروده شده ، از احساس وصداقت فراواني برخوردار است .

شايد بتوان قديمي ترين مرثيه مذهبي را از «دعبل خزاعي » دانست كه در شهادت امام موسي كاظم (ع) سروده است . شاعر اين مرثيه را در حضور امام رضا (ع) انشاد كرده است . قصيده مزبور با مطلع :

تجاوبن باالذنان و الزفرات نوائح عجم الفظ و النطقات مشتمل بر يكصد بيت است كه تمامي آن در «مجالس المؤمنين » قاضي نور الله شوشتري آمده است .

اما در ادبيات فارسي ، مراثي و مديحه سرايي را بايد بي ترديد محور مرثيه سرايي مذهبي دانست . اين مطلب به مقدار قابل توجهي در ادبيات عرب نيز صادق است ، زيراشاعران نام آور بسياري در رثاي مظلومان واقعه كربلا در مضامين گران قدر سروده اند:

«ديك الجن » از جمله شاعران مشهور عرب است ، كه مرثيه اي در شهادت امام حسين دارد. قاضي نور الله چند بيت از اين مرثيه را در كتاب خود آورده است :



جاوا برأسك يا ابن بنت محمد

مترملا بدمانه ترميلا



و كانما بك يا ابن بنت محمد

فتلوا جماداًعامدين



قتلوك عطشاناًو لم يترقبوا

في قتلك التنزيل و التلاويلا



عبدالجليل قزويني صاحب كتاب النقض از شاعران عرب زبان اهل سنت نيز عده بسياري را معرفي مي كند كه اشعاري در رثاي حضرت امام حسين سروده اند و تعداد اين گونه شاعران در ميان پيروان شافعي و ابوحنيفه كم نيستند. نويسنده مذكور مي نويسد:شافعي در حق امام حسين (ع) و شهداي كربلا مراثي بسيار گفته است ، از جمله قصيده اي است با مطلع :



ارثي الحسين و ارثي منه جحجاناً

من اهل بيت رسول الله مصباحاً



و نيز قصيده اي است با مطلع :



تاوب عمي فالفؤاد كيب

و ارق نومي فالرقاد عجيب



به نوشته النقض ، شافعي اين مراثي را سروده است كه ديگران ، قادر به خلق امثال آن معاني نيستند. همين نويسنده ، تعداد سرايندگان مراثي شهيدان كربلا در ادبيات عرب رابي عدد و نهايت مي داند و فقط عده اي از آنها را نام مي برد. هم چنين در مجالس المؤمنين از شاعراني ، چون ابووقب بن وهيب بن زيفه الحجمي القرشي و سليمان بن قبه الخزاعي نام برده شده است كه اشعاري در رثاي شهيدان كربلا دارند.