انگيزه ديگر قيام، عمل به تكليف ديني امر به معروف و نهي از منكر و اقامه عدالت اجتماعي است. به احكام اسلامي عمل نميشود و معطل گذارده شده است.

جامعه در فساد و ظلم و جهل غوطه ور است آمر به معروفي و ناهي از منكري بايد تا با فرياد به تغيير اوضاع دست زند و جامعه را اصلاح كند. حضرت امام «ره» در اين باره چنين فرموده است:

-سيدالشهدا سلام الله عليه از همان روز اول كه قيام كردند براي اين امر، انگيزه شان اقامه ء عدل بود. فرمودند كه مي بينيد كه معروف عمل نميشود. انگيزه اين است كه معروف را اقامه كند و منكر را از بين ببرد. (صحيفه نور، ج 20 - ص 189).

پيامبران با كتاب و دلايل روش و معيار سنجش حق و باطل فرستاده شدند تا قسط و عدالت را در ميان مردم برپا كنند. [1] .

وظيفه اصلي ائمه معصومين كه وارثان انبيا هستند - بنا بر زيارت مشهور وارث امام حسين (ع) وارث انبيا از آدم تا خاتم است. - نيز هدايت و رهنموني مردم در بر پايي قسط و عدل خواهد بود. در حركت آگاهانه امام (ع) يكي از اهداف غايي، اقامها حكام اسلام، برقراري نظام قسط و عدل و آزادي و در نهايت استقرار حاكميت اسلام است. موضعگيريهاي ضد اسلامي نظام اموي و فساد اجتماعي و اداري و مالي حاكم و شيوع ظلم و استبداد و ترك امر به معروف و نهي از منكر و در يك كلمه نبودن عدالت و رواج منكر، عامل مهم حركت امام (ع) بود؛ چرا كه سكوت مطلق در برابر ظلم و فساد شايع بر خلاف تعليمات اوليه اسلامي و به مثابه تأييد آن است. هدف امام (ع) هدف اصلاحي وسيع در سطح جامعه اسلامي آن روز براي حفظ حمايت دين شريف و برپائي شعاير ايماني و اقامه اصول و ارزشهاي انساني خاصه ء عدل و آزادگي بوده است. امام حسين (ع) يك مصلح بزرگ ديني بود و به تعبير امام خميني «بايد قيام بكند و خونش را بدهد تا اينكه اين ملت را اصلاح كند» (صحيفه نور ج 2 ص 208).

عنصر امر به معروف و نهي از منكر اصلاح جامعه و اقامه عدل الهي بارها در كلمات امام (ع) آمده است و علت العلل قيام را تشكيل ميدهد. با نگاهي دقيقتر، حتي بعد احياي سنت و بدعت ستيزي نيز در قالب امر به معروف و نهي از منكر مي آيد. امر به معروف و نهي از منكر گرچه در فقه و جزو ابواب فقهي مطرح است. اما بخشي صرفا فقهي نيست. واجب برتر و فريضه اي است كه مبنا پايه و اساس فرايض ديگر محسوب ميشود. نقش كليدي و حياتي دارد كه حتي قوام و پايداري دين و شعاير ايماني نيز در سايه آن است.

حضور اين اصل مهم را در قرآن كريم و در روايات و احاديث منقول از معصومين (ع) بطور جدي مي بينيم؛ حتي سبب عذاب و هلاكت اقوام گذشته، كه ذكر آنها در قرآن آمده، ترك اين فريضه دانسته شده است. [2] .

قرآن، علت انقراض ملل و عدم برپايي كامل قوانين انبياي الهي را نبودن امر به معروف و نهي از منكر ميداند. در آخرين وصيت حضرت علي (ع) خطاب به فرزندان و اهل بيت پاكشان چنين ميخوانيم «امر به معروف و نهي از منكر را ترك نكنيد كه اشرارتان بر شما مسلط مي گردند و شما هر چه دعا كنيد به هدف اجابت نميرسد.». [3] .

تبلور عيني اين اصل را در حركت امام حسين (ع) و سخنان و نامه هاي آن حضرت مي بينيم. از سخنان آن حضرت خطاب به مروان بن حكم و در جواب پيشنهاد بيعت با يزيد استفاده ميشود كه اگر نهي از منكر نشود گرفتاريها بيشتر ميشود. [4] .

در زيارات وداع كنارقبر مطهر جدش رسول خدا تأكيد ميكند كه بارخدايا من معروفها و نيكيها را دوست دارم و از منكرها و بديها بيزارم. [5] .

دو سال پيش از مرگ معاويه، امام (ع) خطبه اي در مني ايراد كرد و در آن با خطاب قرار دادن همه مسلمانان و بلكه همه مردم -چه حضرت با جمله «اعتبروا ايها الناس...» آغاز سخن كرد و گويا همه انسانها را در همه زمانها و مكانها مورد خطاب قرار داده است نه گروه خاص و زمان و مكان خاصي را - به ذكر اهميت امر به معروف و نهي از منكر پرداخت و تلويحا سهل انگاري و مسامحه آنان را در كوتاهي از انجام اين تكليف مهم ديني نكوهش كرد. امام (ع) ضمن اينكه آياتي چند از كلام الله مجيد را درباره اين اصل مورد استناد قرار داد، چنين فرمود: «خداوند (در آيه سوره توبه «المؤمين و المؤمنات بعضهم اولياء بعض يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر) در شمردن صفات مؤمنان از امر به معروف و نهي از منكر آغاز ميكند و آن را فريضه و واجب ميشمارد. چه ميداند كه اگر آن اصل انجام گرفته و بر پاشود. همه واجبات از واجبات آسان تا فرايض سخت تر برقرار خواهد شد؛ بدين سبب كه امر به معروف و نهي از منكر دعوت و فراخواني به اسلام است و نيز بازگرداندن حقوق ستمديدگان بر آنان و مبارزه با ستمگران و توزيع عادلانه ثروتهاي عمومي و غنيمتها و جمع آوري صدقات و مالياتها از موارد صحيح و صرف آن در موارد درست است.» [6] .

اين عبارت صريحا نشاندهنده اين است كه در صورت برقراري امر به معروف و نهي از منكر، همه واجبات الهي از كوچك و بزرگ عملي خواهد شد و مشكلات جامعه اسلامي حل خواهد گرديد. [7] به همين دليل، امام (ع) از ابتداي قيام شكوهمند خود و در جاي جاي آن بر اين اصل مهم تكيه، و آن را انگيزه قيام عرفي ميكند. امر به معروف و نهي از منكري كه اگر برپا شود، جامعه، اصلاح، عدل، اقامه و دين شريف، احيا خواهد گشت. [8] .