به واقعه كثيرالاضلاع و پر جوانب كربلا، ميتوان از زاويه هاي گوناگون نگريست و آن را مورد تجزيه و تحليل قرار داد. با يك نگاه به كتابهاي تاريخي اين نكته مشهود است كه عمده آن كتابها، اين حادثه را از جنبه اي خاص، مورد بررسي قرار داده و ساير جنبه ها را فرعي قلمداد كرده اند در حاليكه اين نهضت به تعبير استاد شهيد مطهري از پديده هاي چند ماهيتي و نهضتي متشابه، ذو وجوه، عميق، چند بعدي، چند جانبه و چند لايه است؛ [1] چرا كه عوامل متعددي در آن دخالت دارند و علت تفسيرهاي مختلف در مورد اين قيام نيز محاذي بودن عناصر دخيل در آن است كه در آن واحد، مقصدها و هدفهاي مختلف داشته است. اصولا اين نكته را بايد در نظر داشت كه حركتهاي انساني عمدتا چند منظوره است.

برخي علت قيام حضرت را امتناع از بيعت با يزيد مي دانند و بعضي ديگر امر به معروف و نهي از منكر و عده اي هم دعوت كوفيان و تشكيل حكومت را علت العلل قيام ذكر مي كنند. مسئوليت اجتماعي در حمايت از امت اسلامي و حفظ كيان اسلام، صيانت خلافت از انحرافهاي امويان، جلوگيري از ظلم و ستم امويان بر امت اسلامي خاصه بر شيعيان، از بين بردن بدعتها و احياي سنت، جلوگيري از محو نام آل الله (ع)، جلوگيري از تارج بيت المال مسلمين، عمل به وظيفه شرعي و تكليف ديني، اتمام حجت و تبليغ دين و... از ديگر علل و انگيزه هايي است كه نويسندگان در مورد اين حادثه در كتابهاي خود به آنها پرداخته اند.

در يك نگاه كلي و دقيقتر، ميتوان تمام انگيزه ها و علل و عوامل بر شمرده شده در خصوص قيام امام (ع) را در «احياي دين» خلاصه كرد. عزم امام حسين (ع) بر احياي دين بود.