چنانچه مي دانيم و به نقل متواتر ثابت است، رسول اعظم ـ صلّي الله عليه و آله وسلّم ـ و علي ـ عليه السّلام ـ از شهادت سيدالشهداء ـ عليه السّلام ـ خبر دادند، و اين اخبار در معتبرترين كتابهاي تاريخ و حديث ضبط شده است، و صحابه و همسران و خويشاوندان و نزديكان پيغمبر ـ صلّي الله عليه و آله وسلّم ـ اين اخبار را بلا واسطه و يا با واسطه شنيده بودند. وقتي حسين ـ عليه السّلام ـ عازم هجرت از مدينه ي طيّبه به مكه ي معظمه شد، و هنگامي كه در مكه تصميم به سفر عراق گرفت، اعيان و رجال اسلام در بيم و تشويش افتاده و سخت نگران شدند. هم بملاحظه ي اينكه بطور يقين ميدانستند بر طبق اخبار پيغمبر ـ صلّي الله عليه و آله وسلّم ـ شهادت در انتظار حسين ـ عليه السّلام ـ است و هم بملاحظه ي اوضاع روز و استيلاي بني اميّه بر جهان اسلام، و رعب و هراسي كه از ظلم و ستمشان در دلها افتاده، و خفقاني كه قلوب مسلمين را فراگرفته؛ از اينكه بتوان با حكومت ستمكار آنها به مبازره برخاست مأيوس و نا اميد بودند و هم با امتحاناتي كه مردم كوفه در عصر حضرت امير المؤمنين، و حضرت مجتبي ـ عليهما السّلام ـ داده بودند، آينده روشن معلوم بود كه حسين ـ عليه السلام ـ به سوي مرگ و شهادت سفر مي كند و احتمال اينكه جريان بطور ديگر خاتمه يابد بسيار ضعيف بود.

اگر پنجاه در صد بلكه بيست در صد احتمال پيروزي ظاهري حسين ـ عليه السّلام ـ داده مي شد، با ايمان مردم به حقيقت آن حضرت وبا محبوبيتي كه در قلوب همه داشت، جمعيت و سپاه آن حضرت خيلي بيش از اينها مي شد و كساني مانند عبيدالله حر جعفي از ميدان قيام و جهاد كنار نمي رفتند، اما اين اشخاص چون وارد در سياست روز بودند و مي دانستند راه همراهي با حسين به كجا منتهي مي شود و همت آنكه مانند زهير از سر مال و جاه و جان در راه خدا و ياري پسر پيغمبر بگذرند، نداشتند و وجدانشان هم به آنها اجازه نمي داد كه با حزب اموي همكاري كنند و با پسر پيغمبر كه حامي دين و طرفدار حق بود بجنگند، لذا كناره گيري اختيار كردند و از سعادت شهادت و ياري امام وقت محروم شدند.

مسلمانان، مسلمانان زمان پيغمبر ـ صلّي الله عليه و آله وسلّم ـ نبودند. تجملات دنيا و خوش گذرانيها در آنها اثر كرده و شيريني حكومت و رياست را چشيده بودند ثروت هاي كلان، و مال و زمين و محصول فراوان، غلامان و كنيزان؛ تعلقاتشان را به دنيا زياد و ايمانشان را ضعيف ساخته بود.

امر به معروف و نهي از منكر و دعوت به زهد و تقوي و فداكاري در راه حق، از بين رفته و حب دنيا و دوستي پول و مقام و شهوت وجدان ها را تاريك و آلوده نموده بود. آنهائي كه دستگاههاي رهبري جامعه را اداره مي كردند هم حالشان معلوم بود! عمرشان را با سگ و بوزينه و قمار و شراب و رقص و خوانندگي و غنا، سر كرده و بيت المال مسلمين را ميان طرفداران خود قسمت مي نمودند و با حقوقهاي زيادي كه به فرماندهان مي دادند و تمتعاتي كه در اختيارشان گذاشته شده بود شرف و غيرت و دين و توجه به مصالح را از آنها خريده بودند.

آنهائي كه با بني اميّه، و مقاصدشان همراه نبودند حداقلِّ مجازاتشان، محروميت از حقوق اجتماعي و قطع مقرري بود.

از چنين جامعه اي توقع آنكه قيام كرده و به گرد يك پيشواي ديني يا رهبر ملي اجتماعي كنند و حكومت خودكامگان را ساقط سازند، بعيد است؛ لذا پشت پا به سعادت خود زدند و حسين را تنها گذاشتند [1] .

همه مردم حسين ـ عليه السّلام ـ را دوست مي داشتند و طرفدار فكر و روش او بودند ولي شجاعت روحي و رشد فكري و قوت ايمان و گذشتشان به قدري نبود كه بتوانند مانند حبيب و مسلم و حر و زهير، مقامات و مصالح، و منافع زود گذر و موقت را فداي مصالح عامه و ياري دين كنند.

اين جمله كه فرزدق به حضرت حسين ـ عليه السّلام ـ عرضه داشت:

«قُلُوبُهُمْ مَعَكَ وَ سُيُوفُهُمْ عَلَيْكَ» [2] .

دلهاي مردم با تو، ولي شمشيرهايشان با بني اميّه است

يك جمله ي تمامي بود كه وضع مردم را در آن روزگار كاملاً شرح مي دهد؛ هم موقعيت روحاني و ملّي حسين ـ عليه السّلام ـ را در قلوب معلوم مي سازد، و هم ضعف روحي و فقدان شجاعت اخلاقي مردم را بيان مي كند.

مجمع بن عبدالله بن مجمع عائذي كه از شهداي كربلا است مردم كوفه را بدينگونه معرفي كرد. گفت: به سران مردم رشوه هاي بزرگ داده شد، و كيسه هايشان پر شد، پس آنها بر ظلم و دشمني با تو همدست شدند، و اما سائر مردم:

«فَاِنَّ أَفئِدَتَهُمْ تَهْوي اِلَيْكَ، وَ سُيُوفَهُمْ غَداً مَشهُورَةٌ عَلَيْكَ» [3] .

دلهاشان به سوي تو مايل است ولي شمشيرهاشان به روي تو كشيده مي شود.

غرض اينست كه معلوم باشد صحابه و بني هاشم و مردمان وارد به جريان روز بودند و ياران حسين ـ عليه السّلام ـ همه شهادت خود را پيش بيني مي كردند.

از ابن عباس نقل است كه مي گفت: ما اهل بيت كه جمع بسياري بوديم، شك نداشتيم كه حسين ـ عليه السّلام ـ در طف كشته مي شود [4] .

ابن عباس، ابن عمر، محمد بن حنفيه و عبدالله بن جعفر كه اصرار در انصراف آن حضرت داشتند و تقاضاي خود را از آن سيّد شهيدان تكرار مي كردند، از اين جهت بود كه شهادت آن امام مجاهد مظلوم را پيش بيني مي نمودند؛ عرض مي كردند: اگر تو كشته شوي نور خدا خاموش مي شود، تو نشانه ي راه يافتگان،و اميد مؤمنان هستي [5] .

از همه بيشتر شخص حسين ـ عليه السّلام ـ از خبرهاي جد و پدرش با اطلاع و از روحيات مردم آگاه بود! او بهتر از همه كس آنها را مي شناخت، و اين كلام از آن حضرت است:

«اَلنّاسُ عَبيدُ الدُّنْيا، وَالدّينُ لَعْقٌ عَلي اَلْسِنَتِهِمْ فَاِذا مُحِّصُوا بِالْبِلاءِ قَلَّ الدَّيّانُونَ»

لذا وقتي در بين راه يك نفر از بني عكرمه از آن حضرت تقاضا كرد به كوفه نرود، و عرض كرد: شما وارد نمي شويد مگر بر نيزه و شمشير، حضرت فرمود:

«يا عَبْدَاللهِ اِنَّهُ لَيْسَ بِخَفِيِّ عَلَيَّ الرَّأْيِ وَ لكِنَّ اللهَ لا يُغْلَبُ عَلي اَمْرِهِ [6] .

اي بنده ي خدا! آنچه گفتي بر من پوشيده نيست و پايان كار همان است كه تو مي بيني؛ ولي بر امر و قضا و حكم خدا نمي توان غالب شد.