بازگشت

شهربانو


در مورد يكي از همسران امام حسين عليه السلام گفتگو گسترده اي بين نويسندگان مطرح مي باشد و آن اين كه ايا زني به نامم شهر بانو همسر ايشان بوده و ايا علي بن الحسين مادرش همين بانو مي باشد. و ايا اين بانو همان دختر يزد گرد پادشاه ايران بوده است، كه به اسارت رفته است؟! در ميان اين نوع پرسش ها مهم ترين سوال همان سوال سوم است كه بيشتر نويسندگان آن را پذيرفته اند و برخي هم در صدد نقد اين ديدگاه بر آمده اند. به همين جهت پژوهش كوتاهي در اين راستا صورت مي گيرد نخست نقل هاي متفاوت و ماخذ آنها را مورد توجه قرار داده، آنگاه ديدگاه و دليل هاي برخي نويسندگان را كه اين موضوع را مردود مي دانند مطرح و پژوهش خواهيم نمود. نخست نقل هاي متفاوت.

1 - در منابع روايايي و تاريخي حداقل سه جريان در اين رابطه به چشم مي خورد، جريان نخست كه معروف ترين آنهاست و در بسياري از منابع روايي و تاريخي مطرح مي باشد. اين كه در زمان خليفه دوم كه ايران به دست سپاه اسلام فتح شد، دو تن از دختران يزدگرد آخرين پادشاه ساساني به اسارت سپاه اسلام در آمده به مدينه منتقل مي شوند. اين داستان را كليني اين گونه نقل مي نمايد: هنگامي كه اين دختر يزدگرد وارد مسجد به حضور عمر آورده مسجد نوراني به نور وي شد. هنگامي كه عمر به وي نگاه كرد وي صورت خود را از عمر پوشاند، و گفت: اف ببروج بادا هرمز كنايه از اين كه روزگار فرزندان هرمز به كجا انجاميد است. (هرمز پسر انوشيروان جد يزدگرد سوم مي باشد)

عمر پنداشت وي دشنام به وي مي دهد بر آشفت، در صدد تنبيه بر آمد. امير المومنين عليه السلام فرمود دست نگهدار ايشان را آزاد بگذار تا كسي را به همسري انتخاب نمايد. آن گاه آن بانو در ميان مردان گشتي زد و به حسين عليه السلام كه رسيد وي را بر گزيد علي عليه السلام از او پرسيد نام تو چيست وي گفت جهان شاه امام فرمود نه شهر بانويه. آنگاه به امام حسين فرمود اين بانو بزودي فرزندي به دامن خواهد آورد كه بهترين روي زمين خواهد بود. سپس علي بن الحسين را زاد كه به حضرت گفته مي شود وي فرزند دو بر گزيده است (ابن الخيزتين): فخيره الله من العراب الهاشم و من العجم الفارس بر گزيده خدا از عرب، هاشم، و از عجم، فارس. [1] .

اين نقل با تفاوت هايي در ساير منابع بعد از محمد بن حسن صفار و كليني تداوم يافته است.

ابن ثلج بغدادي متوفاي 325 (وي معاصر كليني مي باشد زيرا وفات كليني در سال 329 نقل شده است) در كتاب تاريخ الائمه مي گويد: مادر علي بن الحسين خلوه دختر يزدگرد است كه با مرگ طبيعي از دنيا مي رود و گمان مي برم اسمش شه زنان باشد. كه شهر بانو هم گفته مي شود. [2] .

و نيز شيخ مفيد متوفاي 413 در ارشاد مادر علي بن الحسين عليها السلام را شاه زنان معروف به شهر بانو دختر يزدگرد عنوان مي كند. [3] .

و نيز علام طبرسي متوفاي 548 در كتاب تاج المواليد مادر علي بن الحسين را شهربان يا شهر بانو دختر يزدگرد عنوان مي نمايد. گر چه داستان را نقل سوم يعني زمان حكومت داري علي عنوان نموده است. [4] علامه حلي رحمه و الله متوفاي 726 نيز نام مادر علي بن الحسين در كتاب المستجاد من كتاب الارشاد شاه زنان دختر يزدگرد نام مي برد. [5] اين جريان در اكثر كتاب هاي بعد از قرن هفتم نيز ثبت شده است.

نقل دوم مربوط به زمان خلافت عثمان است كه عبد الله بن عامر كريز دو دختر از يزدگرد را به حضور عثماني مي فرستند عثماني آنان را به حسن و حسين مي بخشد. [6] .

و اما نقل سوم مربوط به دوران حكومت داري امام علي عليه السلام مي باشد كه حضرت جعده بن هبيره يا حريث بن جابر حنفي را كه خراسان و مشرق اعزام مي نمايد وي دو دختر از پادشاه زادگان به حضور امام علي مي فرستد. بنا بر نقل برخي يكي از آنان با امام حسين ازدواج مي كند و بنا بر نقل ديگر امام علي عليه السلام با اين امر موافقت نمي كند آنان را به برخي دهقآنان مي سپارد. [7] .


پاورقي

[1] اصول کافي، ج 1، ص باب مولد علي بن الحسين (ع).

[2] مجموعه نفيسه، ص 24.

[3] ارشاد، ج 2، ص 135.

[4] مجموعه نفيسه، ص 112.

[5] همان، ص 404.

[6] عيون اخبار الرضا، ج 2 ص 126، نقل از زندگاني علي بن الحسين، ص 19.

[7] تاج المواليد، نقل از مجموعه نفيسه، ص 112، طبري، ج 4، ص 325.