آنچه در زمان سيدالشهدا (ع) به تدريج تبديل به يك فرهنگ اجتماعي و سپس فرهنگ ديني پيروان خلفا شده بود اين بود كه خليفه يا به علت قداستش يا ابّهت و عظمتش يا به جهت زور و زرش ما فوق قانون است و هر جنايتي بكند كسي حق اعتراض ندارد و از همه عمومات امر به معروف و نهي از منكر مستثني است .

گاهي عظمت انحراف و گمراهي مردم از يك سو و رسوخ آن در اعماق ايمان و فرهنگ آنها از سوي ديگر، چنان اين سرطان ديني و اجتماعي را بي علاج مي كند كه خطابه و صحبت و قرائت قرآن و حديث و موعظه سر سوزني در مقابل هوا و هوس و جاذبه هاي كفر تأثير نخواهد داشت . در چنين موقعيت هايي جز يك اقدام متهورانه و عملياتي جنون آميز ـ در نظر مردم ـ راهي وجود ندارد.

مثلاً در جريان گوساله سامري كه قرآن مي فرمايد: (واشربوا في قلوبهم العجْل بكُفْرهم ) در اثر كفر، محبت گوساله در اعماق دل آنها نفوذ كرده بود. اگر حضرت موسي (ع) تمام تورات را مي خواند و يا هر روشي در هدايت بني اسرائيل و بيان عظمت گمراهي آنها پيش مي گرفت مؤثر نبود، فقط يگانه راه اين بود كه توراتي كه با همان الواحش از طرف خدا نازل شده بود بر زمين بيندازد كه (القي الالواح ) و حضرت هارون كه شريك رسالت او و برادرش بود موي سر و ريش او را گرفته در مقابل دشمن بكشد كه او بگويد: (يابن ام ّ لا تأخذ بلحْيتي ولا برأسي ) برادر! موي سر و ريش مرا نگير.

بلي ، جز با اين عمل شبه جنون با هيچ بياني عمق فاجعه گمراهي و عظمت انحراف ديني را نمي شد بيان كند و در زمان امام حسين (ع) بزرگي اين اقدام از اين سنخ تحقق پيدا كرد.

اين فرهنگ ديني كه با غريزه هوا و هوس و راحت طلبي مردم هم مطابق بود،چنان در اعماق وجدان آن مسلمان نماهاي تابع مكتب خلفا رسوخ كرده بود كه ممكن نبود با هيچ قول و فعل و چيز ديگر جز شهادت بزرگ ترين ، عالم ترين و پرهيزكارترين شخصيت اجتماع آن زمان و شهادت برگزيده ترين افراد موجود آن كه هفتاد و دو نفر بودند و اسيري برترين زنان آن دوران از دل و جان و فكر آنان بيرون رود و دوباره فرهنگ امر به معروف و نهي از منكر نسبت به حاكمان و زورمندان لااقل در مرحله فرهنگ ديني وارد و تحريف موجود اصلاح شود.

بلكه علاوه بر فرهنگ ديني در مرحله فرهنگ اجتماعي هم به جريان افتاد، به طوري كه قيام هاي مستمر خوارج سنتي و زيدي مذهبان شيعه از زمان شهادت آن حضرت تا زمان آخرين خليفه عباسي استمرار داشت .