بازگشت

مفهوم نتيجه


دهخدا ذيل همين واژه در «لغت نامه» مي نويسد: ماحصل كار، چيزي كه از چيز ديگر حاصل شده باشد، ثمر، بار، بر، اثر، حاصل، سود، ولد، نسل، فرزند، فايده، بهره، منفعت، نفع، ثمره، مكافات، پاداش، جزا، سرانجام، عاقبت، خاتمت و آخر. در اين پژوهش، مراد از «نتيجه»، همان معاني ثمر، بار، حاصل و فايده بوده و كسي كه در كارها، اصل را بر محصول و ثمره قرار مي دهد، پيرو «اصالت نتيجه» ناميده شده است (در مقابل اصالت وظيفه). «فرهنگ آكسفورد، مفهوم اصالت نتيجه (Teleological) را اين گونه شرح كرده است: راجع يا مستلزم نتيجه، مربوط به دلايل نهايي و پاياني، مربوط به مقاصد يا اهداف. [1] مقصود از تفكر اصالت نتيجه اي را در قالب انديشه بعضي متفكران اين نگرش بهتر مي توان توضيح داد. از جمله طرفداران اين گرايش، «جرج ادوار مور» است كه اصالت را به «لذت» مي دهد. او در كتاب اخلاقش، ذيل بحث «مذهب اصالت فايده»، از جمله مي نويسد، يك فعل وقتي و فقط وقتي درست است كه فاعل نمي توانست به جاي آن فعل ديگري را (حتي اگر آن را انتخاب كرده بود) انجام دهد كه بيش از فعلي كه انجام داده است، لذت به بار آورد. يك فعل ارادي وقتي و فقط وقتي غلط است كه فاعل مي توانست به جاي آن فعل ديگري (حتي اگر آن را انتخاب كرده بود) انجام دهد، كه بيش از فعلي كه انجام داده است، لذت به بار آورد. و ادامه مي دهد، نخستين اصلي كه نظريه ما به دست مي دهد به اختصار تمام، چنين بيان كنيم: «يك فعل ارادي وقتي و فقط وقتي درست است كه هيچ فعل ممكن ديگر براي فاعل در آن شرايط ممكن نبود لذت بيشتري به بار آورد. در همه موارد ديگر آن فعل غلط است.» [2] .

او حتي ملاك واقعاً درست بودن فعل در گذشته و حال و شرايط ممكن را بر اساس اين پرسش دسته بندي مي كند كه آيا فاعل در شرايط مورد بحث مي توانست به جاي آن، فعل ديگري انجام دهد كه لذت بيشتري به بار آورد. اگر مي توانست آن فعل غلط و اگر نمي توانست معلوم مي شود كه آن فعل واقعي درست بوده است، يا آن فعل ممكن اگر انجام مي يافت درست بود. [3] و توضيح مي دهد كه افعال ارادي وقتي كه درست اند، بدان سبب درست اند كه حداكثر لذتي به بار مي آورند.


پاورقي

[1] The shorter oxford Dictionary, P 2255.

[2] مور جورج ادوار، اخلاق، ترجمه اسماعيل سعادت، شرکت انتشارات علمي و فرهنگي (چاپ دوم)، 1375، ص‏18.

[3] همان، صص 9 - 28.