و اين نيز ناگفته نماند كه بعضي از مؤلفين، مانند كمال الدين علامه ي دميري (متوفاي 808 ه) در حيوة الحيوان (ذيل كلمه ي الاوز) شهادت حضرت حسين بن علي (ع) را در سال شصتم هجري دانسته اند، و موضع آفتاب، به نوشته ي رساله ي ايضاح الانباء في تعيين مولد خاتم الانبياء و مقتل سيدالشهداء (ص 73، ط تبريز) در دهم محرم سنه ي شصت، موافق زيج هندي صفر درجه و 38 دقيقه ي عقرب (آبان ماه) مي بوده. وليكن اغلب نويسندگان و مورخين بزرگ، مانند ابن جرير طبري و ابن عبد ربه اندلسي و مسعودي در التنبيه و الاشراف (ص 262، ط مصر) و اثبات الوصية (ص 126، ط تهران) و ابوالفرج اصفهاني و خطيب بغدادي و ابن اثير و ابن طقطقي و ابوالفداء و حمدالله مستوفي و سيوطي و... حدوث اين وقعه ي تاريخي را در دهم محرم از سال شصت و يكم هجري كه مطابق دهم اكتبر از سال 680 ميلادي مي باشد، نگاشته اند. [1] مرحوم معتمدالدوله، فرهادميرزا، از دانشمندان

دوره ي ناصري، چون سال شهادت را سنه ي شصت و يك گرفته، در كتاب جام جم (ص 430) مي گويد: «قدماء منجمين موضع شمس را در روز عاشورا بيست و يك درجه ي ميزان (مهرماه) تشخيص داده اند، ولي به استخراج ميرزا حسن منجم اصفهاني [2] از زيج محمد شاهي 19 درجه و 20 دقيقه است.» و اين نيز ناگفته نماند كه علامه ي مسعودي در تأليف خود، مروج الذهب (ص 11، ج 3، ط مصر) وقعه ي خونين كربلا را در سال 64 هجري قيد كرده است. [3] .

[1] ميرزا محمد تقي سپهر (متوفاي 1297 ه) در مجلد ششم از کتاب دويم ناسخ التواريخ، جلد حضرت حسين (ص 157، ط تهران، 1324 ه) مي‏نويسد: «بيشتر از مورخين وفات معاويه را در سال شصتم هجري نگاشته‏اند و شهادت حسين بن علي (ع) را در يوم عاشورا در سال شصت و يکم هجري رقم کرده‏اند، اما در يوم عاشورا خلاف کرده‏اند: جماعتي از محدثين روز جمعه دانسته‏اند و گروهي روز شنبه نگاشته‏اند و برخي روز دوشنبه گفته‏اند... بالجمله، چون ما به طريق قهقري زيجات را به شمار گرفتيم، در سال شصت و يکم، روز عاشورا، نه با جمعه و نه با شنبه و نه با دوشنبه راست نيامد، بلکه در سال شصتم هجري روز عاشورا جمعه است. پس صواب آن است که وفات معاويه را در سال 59 ه رقم کنيم و قتل سيدالشهدا را در سال 60 ه، بعد از ظهر جمعه‏ي عاشورا دانيم.».

[2] به نگارش مرحوم اعتمادالسلطنه در المآثر والاثار (ص 212) ميرزا حسن منجم از عظماي ستاره‏شناسان و فحول اساتيد اين فن مي‏بوده، و در سال 1211 هجري قمري در اصفهان متولد و در سال 1292 ه در مولد خود وفات نموده.

[3] اين هم ناگفته نماند: شيخ مفيد در الارشاد (ص 268، ط تبريز) مي‏نويسد: «حسين (ع) روز شنبه، دهم محرم از سال 61 ه پس از نماز ظهر شربت شهادت را چشيد، و عمرش در آن روز به 58 سال دررسيد. با نياي خود، حضرت رسول، مدت هفت سال زندگي کرد، و با پدرش حضرت علي، 37 سال، و با برادرش حضرت حسن، 47 سال بزيست، و روزگار خلافتش، بعد از فوت برادر، 11 سال شد. و پوشيده نماند: شيخ که عمر آن حضرت را در 58 سال دانسته، سال تولد و فوت وي را نيز محسوب داشته، وگرنه، با اين حساب که خود شيخ در الارشاد (ص 203) ولادتش را در پنجم شعبان از سال چهارم هجري ضبط کرده است، عمر آن بزرگوار با ضبط صحيح، 56 و پنج ماه و شش روز مي‏باشد. فتدبر جيدا.