[1] .

بني اميه، فرعي از قبيله ي قريش بودند. مدتها در قطر حجاز و مكه رياست داشتند. وقتي كه حضرت محمد بن عبدالله (ص) در قطر حجاز، ظاهر، و اول عرب را به توحيد باري تعالي دعوت كرد و به تدريج نور اسلام منتشر گرديد، ابوسفيان - كه از برجستگان قوم بود - فهميد كه قريبا شوكت و عظمت خاندان بني اميه محو خواهد شد؛ آنچه قدرت داشت، به معارضه ي پيغمبر اكرم و ضديت با دعوت او قيام نمود، و مشركين عرب را در مواقف مختلفه بر ضد پيمبر و دعوت و تعليماتش برانگيخت، [2] و ليكن چون زمانه وسائلي براي ظهور اسلام و انتشار آن مهيا مي كرد، و چون هميشه تاريكي باطل در زير شعاع حق محو مي گردد، با همه ي اين كوششها، بالاخره در فتح مكه، [3] ابوسفيان


به كلي مغلوب و منسكر گرديد، وليكن در باطن، مرام خود را در هدم اساس اسلام، بر حسب اقتضاي حالات و روح زمان، تعقيب مي كرد. بيشتر كوشش مي نمود كه رياست و حكومت قبائل عرب را براي خود و قيبله ي بني اميه برقرار و پايدار كند، و اگر وقت را مناسب مي ديد، نيت خود را اظهار مي كرد.

ابوالفرج [4] در كتاب اغاني مي نويسد: «لما ولي عثمان الخلافة دخل عليه ابوسفيان و قال يا معشر بني اميه ان الخلافة صارت في تيم و عدي [5] حتي طمعت فيها و قد صارت اليكم فتلقفوها تلقف الكرة فوالله ما من جنة و لا نار، فصاح به عثمان: قم عني فعل الله بك.» [6] و براي نيل به اين مرام، سعي متوالي داشت. موقف خيلي باريكي كه ابوسفيان براي پيشرفت مقصد خود ديد، موقعي بود كه پيغمبر اكرم رحلت فرموده و به زندگي جاويد منتقل گرديد و علي (ع) به يك موضوع مهمي پس از تغسيل و تجهيز


پيغمبر اكرم - كه نفسي مانند علي (ع) اهميت و عظمت آن را مي دانست - مشغول بود، و آن عبارت بود از جمع و تنظيم كتاب اساسي اسلام (قرآن) كه از صحيفه هاي متفرقه - به طوري كه محدثين در كتب حديث، و مورخين در كتب تاريخ، تفصيل آن را ذكر كرده اند - جمع مي كرد.

[7] در اين حال، در سقيفه

[8]


در ميان مهاجرين و انصار اختلاف و منازعه در تعيين رئيس ديني و خليفه جاري بود، تا خلافت و رياست اسلامي براي ابوبكر برقرار گرديد، و حقا علي (ع) كه به علم و دانش و عدل و دليري از همه سزاوارتر بر خلافت بود، محروم گرديد. در اين حال، ابوسفيان موقعي براي عملي كردن فكر ديرينه و مرام خود ديده، به يك وسيله ي جذابه دست زد، چون مي دانست حزب و ياران علي (ع) در اقليت و ضعف هستند و ممكن است اولا به حزب ضعيف منضم شده، به اسم ياري آن حزب، به مقصد رسيد و پس از آن بر همين حزب ضعيف، غلبه سهل خواهد بود، به نزد علي (ع) آمده، به طوري كه ابوالفرج در كتاب اغاني نقل مي كند، گفت: «يا ابالحسن ما بال هذا الامر في اضعف قريش و اقلها فوالله لان شئت لأملأنها [المدينة] عليهم خيلا و رجلا فقال له علي (ع): يا اباسفيان طالما عاديت الله و رسوله.» [9] اين وقتي بود كه علي (ع) از مهاجرين و انصار ياري مي خواست. اگر تقوي و عقل قوي علي (ع) نبود، به اين وعده و فريب قانع مي شد، ليكن چون از نيت فاسد و قصد سوء ابوسفيان آگاه بود و مي دانست او مي خواهد كه اختلال و فساد در جامعه ي مسلمين توليد نموده و به


مرام خود و هدم اساس اسلام نائل شود، اين بود گفت: «طالما عاديت. الله و رسوله.»

[10] به اين كلمه او را سخت رد نمود، زيرا كه علي (ع) آگاه بود كه ابوسفيان قصد دارد مشركين عرب را دوباره به مركز اسلام داخل كرده و مقر خلافت اسلامي را اشغال نموده، به بهانه ي ياري ضعيف و تصفيه ي خلافت، به مرام خود نائل شود، و چون اول امر و اسلام هنوز چندان ريشه در دلها نينداخته بود، مي توانست به سهولت، شعار جاهليت و بت پرستي را دوباره زنده كند، وليكن علي (ع) كه مصلحت و نفع خود را در جنب مصلحت عمومي و منافع جامعه ي اسلامي محو مي كرد و قصد انتقام نداشت، هرگز از راه حق و عدل خارج نمي شد؛ و چون ابوسفيان از گفته ي خود پشيمان شد، محض اين كه مقام خود را در طرف حزب قوي حفظ كند، به حزب قوي غالب ملحق شد تا مركز اجتماعي خود را حفظ كند، و به اين واسطه حصول مرام و نيت فاسد او به تأخير افتاد، تا آن كه معاويه و پسرش يزيد در مقر خلافت و امارت عربي مستقر گرديد. و در پايان گفتار، اين هم ناگفته نماند كه ابن عساكر در تاريخ دمشق (ص 356، ج 5) مي نويسد: «عبدالله بن زبير مي گويد: در جنگ يرموك، سن من به حد بلوغ نرسيده بود. وقتي كه پدرم مشغول جنگ شد، ابوسفيان را ديدم با جمعي از اتباع خود روي تلي ايستاده، هنگامي كه روميان غلبه مي كردند، خوشحال مي شد و به زبان خود مي آورد، و وقتي كه مغلوب مي شدند، در چهره ي او خون ظاهر، و متأسف مي گرديد. زماني كه به پدرم زبير اين حال را خبر دادم، گفت: همه ي اينان با مسلمين كينه و عداوت دارند.».