شكل و اساس خلافت در صدر اول اسلام
اسلام در اثر عقيده ي توحيد محض - كه از اصول اوليه ي اسلام بوده و اهل عالم را به طرف آن دعوت مي كنند - يگانه وجود خداوند متعال را منبع تمام قوه ها دانسته و قدرتش را، در آخرين درجه ي كمال، به نوع بشر شناسانده است، و در نتيجه ي اين عقيده و اصل اسلامي و اعتقاد به عدل الهي، مساواتي در حقوق عامه، ميان همه ي طبقات بشر وضع كرده است. [1] در مقابل قانون اسلامي، براي غني و فقير فرقي نيست و برتري و مزيتي براي فردي از افراد انسان بر ديگري، به غير از موحد بودن و علم و تقوي و نيكوكاري، نمي داند؛ «ان اكرمكم عندالله اتقيكم.» [2] .
پيغمبر اكرم، عصبيت و تفاخر نژادي را محو كرده و روز عيد در مني،
در خطبه ي حجة الوداع، فرمودند: «ايها الناس ان ربكم واحد، و ان اباكم واحد، كلكم لادم، و آدم من تراب، ان اكرمكم عندالله اتقيكم، ليس لعربي علي عجمي فضل الا بالتقوي». [3] و در روي اين اساس، قوانين اسلام كه محور آن مساوات و عدل است، وضع گرديده. و اين اساس در عصر طلوع كوكب اسلام، بر خلاف طرز و قوانين همه ي ملل با عظمت و زنده ي دنياي آن روز بود. بالطبيعه، چنين ديني كه حافظه مساوات و حقوق عمومي و ناشر عدل بوه و دعوت به اخلاق فاضله نمايد، نفوس را به طرف خود جلب خواهد كرد. در اسلام، حكم امر به معروف و نيكوكاري و نهي از منكر و زشتكاري، وظيفه و فريضه ي اولي معرفي گرديده: «كنتم خير امة أخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنكر.» [4] هر مسلمي بايد به برادر مسلم خود ناصح امين باشد، كه او را از كار زشت، نهي، و به كار نيكو دعوت و تحريض كند.
پاورقي
[1] در اين زمينه، به پاورقي زندگاني محمد (ص 70، ط تبريز) که به قلم ناچيز انجام يافته، بازگشت شود.
[2] سورهي حجرات: «گراميتر شما نزد خدا پرهيزکارتر شما است.» و معناي کلمهي تقوي در همين آيهي شريفه، چنانچه فيلسوف شرق و اسلام، سيد جمال الدين اسد آبادي (متوفاي 1314 ه) در جريدهي فريدهي العروة الوثقي (ص 50، ط 3، بيروت) بدان تصريح فرمودهاند، عبارت است از تابع بودن به شريعت و قوانين مقدسهي اسلاميه (اتباع الشريعة). فتدبر.
[3] البيان و التبيين، ص 25، ج 2، ط 2، مصر؛ العقد الفريد، ص 358، ج 2، ط مصر، 1353 ه. ترجمهي حاصل: مردم! پروردگار شما يکي، و پدرتان هم يکي؛ همهي شماها فرزندان آدم، و آدم سرشت از خاک دارد... و عرب بر عجم جز با تقوي برتري را ندارد. به اعيان الشيعه (ص 384، ج 2) نيز بازگشت شود.
[4] آل عمران: «شما مسلمانان بهترين گروهي هستيد که بيرون آورده شدهايد در دنيا، براي جمعيت بشر، امر ميکنيد به کارهاي نيک، و بازميداريد از کارهاي ناشايست.» زادهي خطاب، عالم مدني و اجتماعي را به زورقي تشبيه مينمايد که هر يک نفر از ساکنين کشتي بخواهد آن را سوراخ نمايد، بايستي سايرين وي را ممانعت نمايند، چه، اگر کشتي سوراخ شود، همگي هلاک خواهند شد.