در قرآن كريم چهره زيبا و پرفروغ امام حسين، عليه السلام، به بهترين وجهي ترسيم شده و تصويري را كه قرآن از آن بزرگوار، نموده، بزرگترين افتخارات را براي وي ببار آورده است. براي روشن شدن اين كلام، مقدمه اي را ذكر مي كنيم:

از نفس، در قرآن كريم به پنج عنوان ياد شده است:

1 - نفس اماره: و آن نفس اغواگر است كه آدمي را به بدي وادار كرده و به انحراف، سوق مي دهد. خداوند متعال از قول حضرت يوسف صديق، مي فرمايد: ان النفس لامارة بالسوء الا ما رحم ربي؛ [1] راستي كه نفس،


به شدت و با اصرار، آدمي را امر به بدي و نادرستي مي كند، مگر آنكه رحمت و لطف خدا دستگيري كند.

2 - نفس لوامه: و آن نفس ملامتگر است كه چون انسان، كار نادرستي انجام دهد، و مرتكب كار خلاف و زشتي گردد، به زشتي او برمي خيزد و او را به شدت زير تازيانه ي ملامت مي اندازد. خداوند، در اين باره مي فرمايد: لا اقسم بيوم القيامة و لااقسم بالنفس للوامة؛ [2] سوگند به روز قيامت و سوگند به نفس ملامتگر.

آري، اين همان وجدان بيدار انسان است كه او را به خاطر تخلفات و ارتكاب جرايم، در فشار مي گذارد و گاهي خواب و استراحت را از چشمان او مي گيرد اشد عقوبتها و ناراحتيها را براي او پيش مي آورد و احيانا او را به سر حد جنون و ديوانگي مي رساند.

3 - نفس ملهمة؛ و آن الهام كننده ي خير و خوبيها و روشن كننده ي راه ها براي انسان است. قرآن كريم در اين باره مي فرمايد: و نفس و ما سواها فألهمها فجورها و تقويها؛ [3] سوگند به نفس و آن كس كه آن را تسويه و تعديل كرده، استوار ساخته، و فجور و انحراف آن و تقوي آن را به او الهام فرموده است.

در حقيقت، اين نفس در درون انسان، نقش پيامبران عظام الهي را در


بيرون وجود او، ايفا مي كند، و همچنانكه انبيا و سفراي آسماني در بيرون و خارج محور ذات، مردم را آگاهي داده، راه خير و راه شر را به او مي نمايانند، و آثار هر كدام را براي آدمي تبيين مي نمايند؛ نفس ملهمه هم در محور درون، تلاش كرده و راهنمايي مي نمايد و مسيرهاي مختلف زندگي و آثار، فوايد و ثمرا آنها را به انسان الهام مي كند.

4 - نفس مطمئنه؛ و آن حالت اطمينان و تجزم نفس است؛ در اين حالت هيچ گونه اضطراب، دغدغه و تزلزلي براي نفس نيست و بسيار آرام و مطمئن است و حتي در سخت ترين شرايط و دشوارترين احوال، كمترين شك و ترديد و نگراني در نفس، احساس نمي شود. خداوند در اين باره مي فرمايد: يا ايتها النفس المطمئنة ارجعي الي ربك راضية مرضية فادخلي في عبادي و ادخلي جنتي؛ [4] اي نفس مطمئنه به سوي پروردگارت بازگرد در حالي كه تو از خدا خشنودي و خدا از تو خشنود است پس داخل شو در زمره ي عباد و بندگان من و داخل شو در بهشت من.

مراجعه ي به حالات امام حسين، عليه السلام، بويژه وضع روحي آن پيشواي آزادي در شب و روز عاشورا، كه آلام، دردها و گرفتاريهاي شكننده و جانكاه، حضرتش را احاطه كرده بود، خود بيانگر آن است كه


امام حسين، نفس مطمئنه و صاحب نفس مطمئنه بود. مواجهه ي با آن بلاها و مشكلات گوناگون و فراگير، كوه گران را در هم مي شكند، ولي حجت بالغه ي خدا، حضرت حسين بن علي، عليه السلام، با وقار خاص خود همه ي آنها را گذرانيد و در ميان اين امواج بلا، مقصد اعلاي خود را دنبال كرد تا به هدف نهايي خود نايل و واصل گرديد.

علاوه بر اين، رواياتي نيز وارد شده است كه آن حضرت را صاحب نفس مطمئنه خوانده، آن بزرگوار را به عنوان مقصود و مراد از آيه ي كريمه، يا حداقل به عنوان مصداق كامل و تمام عيار آن، معرفي كرده است.

علامه ي بزرگوار، مرحوم مجلسي، اعلي الله مقامه، نقل كرده است كه حضرت ابوعبدالله، امام صادق، عليه السلام، فرموند: اقرؤئا سورة الفجر في فرائضكم و نوافلكم فانها سورة الحسين بن علي عليهما السلام و ارغبوا فيها رحمكم الله؛ سوره فجر را در نمازهاي واجب و مستحب خود بخوانيد، زيرا كه آن سوره، سوره ي حسين بن علي، عليه السلام، است و در آن سوره، راغب باشيد، تا خداي تعالي شما را مورد رحمت خويش قرار دهد.

ابواسامه كه در مجلس امام صادق، عليه السلام، حاضر بود - و اين سخن را شنيد - عرض كرد: چگونه اين سوره، براي امام حسين گرديده و به آن حضرت اختصاص يافته است؟

امام صادق، عليه السلام، فرمودند: آيا به فرموده ي خداي تعالي گوش فرا


نداده و توجه نمي كني كه مي فرمايد: يا ايتها النفس المطمئنة، فهو ذوالنفس المطمئنة الراضية المرضية و اصحابه من آل محمد صلي الله عليه و آله هم الراضون من الله يوم القيامة و هو راض عنهم؛ [5] پس او - امام حسين - صاحب نفس مطمئنه ي راضيه و مرضيه بود و ياران او از آل محمد، صلي الله عليه و آله و، در روز قيامت از خدا راضي و خشنود بوده و خدا از آنان راضي و خشنود خواهند بود.

قابل توجه و انديشه است كه به مقتضاي اين روايت شريفه، رمز و سر اينكه سوره ي فجر به نام (سورة الحسين) خوانده شده، همين است كه در اواخر اين سوره، خطاب يا ايتها النفس المطمئنة دارد و گويا اين مطلب، امري مسلم و غير قابل شك و ترديد بوده كه نفس مطمئنه، امام حسين، عليه السلام، است و به ملاحظه ي اين مسلميت و قطعي بودن آن مطلب، اصل سوره را سوره ي امام حسين قلمداد نموده، آن را به نام مقدس آن حضرت نامگزاري كرده اند.

نكته ي ديگري از اين روايت، به نظر مي آيد، و آن اين است كه امام صادق، عليه السلام، امر فرموده اند كه مردم اين سوره را در همه ي نمازها اعم از فرايض و نوافل خود بخوانند. و گويا خواسته اند كه از رهگذر قرائت مستمر و تكرار اين سوره ي مباركه، در روز و شب و در نمازهاي واجب و مندوب، اهل ايمان را با صاحب نفس مطمئنه يعني؛


سيدالشهداء، عليه السلام، آشنا نموده و نمازگزاران پيوند ناگسستني، با آن بزرگوار برقرار كرده و بالاخره دلداده ي او شوند.