تاريخ در بستر خود، انقلابها و حركتهاي اصلاح طلبانه ي بي شماري را به ياد دارد كه برخي از آنها سير تاريخ را دگرگون ساخته و نهضت فكري نويني را پي ريزي كرده است. در دامان بسياري از اين جنبشها برگهايي بر دفتر ارزشهاي انساني افزوده شده است كه در ميان تاريكيها، همچون مشعلي فراروي كاروان بشريت درخشيده و خطي از هدايت را در برابر ديدگان آنها ترسيم كرده است. در ميان تمامي اين حركتها - جداي از حركتهاي الهي - كمتر حركتي را مي توان يافت كه گذر زمان، آن را در لابلاي اوراق گرد گرفته ي تاريخ مدفون نكرده و به جز نام و يادي، اثري از آنها بر جاي مانده باشد؛ تا آنجا كه گاه اين نهضتها پس از چند قرن، همچون افسانه اي در اذهان مجسم مي شوند. بي ترديد آن دسته كه اصول و مباني استوارتري داشته، و رهبري آنها به عهده ي افراد آگاه و انديشه هاي ژرف بوده است، بقاي بيشتري يافته و ارزشهاي حاكم بر آنها و نقش احياگرانه ي آنها كمتر رنگ كهنگي و اندراس به خود گرفته است.

سراسر تاريخ پرفراز و نشيب اسلام نيز با حركتها و جنبشهايي آميخته است كه هر يك نقشي در روند نهضت بزرگ اسلام داشته اند؛ جنبشهايي همچون، قيام «حجر بن عدي» در دوران معاويه؛ «حركت توابين» و «خونخواهي مختار» در دوران امويان و سپس دوران عباسيان كه با حركتهاي پراكنده و مقطعي همراه، و كانون بسياري از آنها نيز ايران بوده است. اما هيچ يك از اين حركتها نتوانسته است همچون «نهضت عظيم عاشورا» مسير جامعه ي اسلامي را تغيير دهد و تأثيري اين چنين ژرف در سده هاي پس از خود بر جاي گذارد. به شهادت تاريخ، اين حماسه ي جاويد نه تنها كهنه نشده، بلكه همواره الهامبخش بسياري از حركتهاي حق طلبانه و آزاديخواهانه نيز بوده است. بسياري از رهبران غير اسلامي نيز از اين قيام الهام گرفته اند؛ چناكه «گاندي» - رهبر فقيد هند - مي گويد:

«من براي مردم هند، چيز تازه اي نياوردم، تنها نتيجه اي كه از مطالعات و تحقيقاتم درباره زندگي قهرمان كربلا به دست آورده بودم، ارمغان ملت هند كردم. اگر بخواهيم هند را نجات دهيم، بايد همان راهي را بپيماييم، كه حسين بن علي (ع) پيمود.».

از سويي عنان اين نهضت مقدس در دست شخصيتي همچون حسين بن علي (ع) بود كه خود نمونه ي مسلمان كامل و شخصيت مفسر اسلام است و از سوي ديگر، اين قيام در مقطعي از تاريخ روي داده است كه تمامي سرچشمه هاي حقيقت، گل آلوده شده بود و مي رفت تا ريشه هاي اسلام نيز در شعاع تفكرات مسموم خلفا و در پي آن، سلاطين اموي بخشكد. قيام عاشورا جاني تازه در كالبد نميه جان اسلام دميد و به تعبير «حضرت امام (ره) اسلام را براي هميشه بيمه كرد؛ به عبارت ديگر مي توان گفت: اسلام در روز عاشوراي محرم سال 61 بار ديگر متولد شد و با تزريق روح در نظام ارزشهاي ناب اسلامي، مسير حق و حقيقت براي هميشه در برابر نسلها ترسيم گرديد. و بي ترديد اين ويژگي احياگرانه عاشورا است كه آن را سمبلي براي حركتهاي بعدي كرده است.

«حضرت امام (ره)» با توجه به همين امر مي فرمايد:

«كربلا و نام مبارك حضرت سيد الشهدا را زنده نگه داريد كه با زنده بودن او اسلام زنده نگه داشته مي شود.».

از آنجا كه اين قيام مي تواند در احياي ارزشهاي اسلامي در عصر معاصر مؤثر باشد، در دنيايي كه مظاهر مادي. و تفكرات مسموم نظام ارزشها را به سوي افولي غم انگيز سوق مي دهد، ضرورت بررسي روشهاي استفاده از اين فرهنگ متعالي در احياي ارزشها بر كسي پوشيده نيست؛ چرا كه اينك عصر حركتها و انقلابهاي فرهنگي است و بي ترديد جامعه اي در اين نبرد تنگاتنگ موفق خواهد بود كه پشتوانه اي قدرتمند و روشي مناسب را برگزيده باشد. در اين مختصر، ابتدا توانمنديهاي «قيام عاشورا» در رهبري جامعه و احياي ارزشها بررسي مي شود و پس از آن به گونه اي اجمالي به روش عملي و كاربردي بهره برداري از قيام عاشورا در اين راستا اشاره خواهد شد. بي ترديد، بررسي و كاوش درباره ي اين نگرش نسبتا نوين، تحقيقات و مطالعات گسترده تري را مي طلبد.