برويم سراغ دعاها. در دعا انسان با خدا حرف مي زند. از اين جهت سخن و لفظ تأثيري ندارد. ولي دعاهاي ما در عاليترين حد فصاحت و زيبايي است، چرا؟ براي اينكه آن زيبايي دعا بايد كمكي باشد براي اينكه محتواي دعا را به قلب انسان برساند. چرا مستحب است مؤذن صيت يعني خوش صدا باشد؟ اين در متن فقه اسلامي آمده است. «الله اكبر» كه معنايش فرق نمي كند كه خوش صدا بگويد يا بد صدا، «اشهد ان لا


الا اله الله» كه معنايش فرق نمي كند كه يك خوش صدا بگويد يا يك بد صدا. ولي انسان وقتي «الله اكبر» را از يك خوش صدا مي شنود، جور ديگري بر قلبش اثر مي گذارد تا از يك بد صدا.

در يكي از مجالس ديدم پيرمردي شعار مي دهد، كه نمي دانم بيچاره فلج بود، زبان نداشت، چطور بود كه يك كلمه كه مي خواست بگويد، مثلا مي خواست صلوات بفرستد، خودش هم تكان مي خورد با يك وضع مسخره و خنده آوري. پيش خودم گفتم: سبحان الله! ديگر جز اين، كس ديگري نمي شود شعار صلوات را بدهد؟ آيا ما بايد بد صداترين افراد را در اين مورد انتخاب كنيم؟!

سعدي داستاني ذكر مي كند، مي گويد: مؤذن بد صدايي بود در فلان شهر، داشت با صداي بدي اذان مي گفت. يك وقت ديد يك يهودي برايش هديه اي آورد. گفت: اين هديه ي ناقابل را قبول مي كني؟ گفت: چرا؟ گفت: يك خدمت بزرگي به من كردي. چه خدمتي؟ من كه خدمتي به شما نكرده ام. گفت: من دختري دارم كه مدتي بود تمايل به اسلام داشت؛ از وقتي كه تو اذان مي گويي و «الله اكبر» را از تو مي شنود، ديگر از اسلام بيزار شده. حال، اين هديه را آورده ام براي اينكه تو خدمتي به من كردي و نگذاشتي اين دختر مسلمان بشود. اين خودش مسأله اي است.

بوعلي در مقامات العارفين [1] سخن بسيار عالي و لطيفي دارد راجع به اينكه تجمع روحي به چه وسيله اي براي انسان پيدا مي شود. عواملي را ذكر مي كند، از آن جمله مي گويد: «الكلام الواعظ من قائل زكي» سخن واعظي كه در درجه ي اول پاك باشد. اينها را كه مي گوييم آن وقت شما خواهيد فهميد كه ما خيلي از اين شرايط را واجد نيستيم. اولا خود واعظ بايد پاكدل باشد. بعد مي گويد: «بعبارة بليغة و نغمة رخيمة» آهنگ صداي آن واعظ بايد آهنگ خوبي باشد تا بهتر بر دل مستمع اثر بگذارد. سخن واعظ بايد بليغ باشد تا بر روح مستمع اثر بگذارد. خود قيافه ي واعظ در ميزان تأثير سخن او مؤثر است. اينها را عرض مي كنم براي اينكه بدانيد كه معني رساندن، خودش نقش مهمي است. اينها وسيله است، خصوصيات است، كيفيات است، وسايلي است كه مي خواهد پيام را به اطراف و اكناف به افراد و اشخاص برساند.