يكي از مسائل در مورد نهضت امام حسين عليه السلام اين است كه ماهيت اين نهضت چه بوده است؟ چون نهضتها هم مانند پديده هاي طبيعي ماهيتهاي مختلف دارند. اشياء و پديده هاي طبيعي، از معدنيا گرفته تا گياهان و انواع حيوانات، هر كدام ماهيتي طبيعي و وضع بالخصوصي دارند. نهضتها و قيامهاي اجتماعي هم اينچنين اند.

يك شي را اگر بخواهيم بشناسيم؛ يا به علل فاعلي آن مي شناسيم يا به علل غائي آن - كه امروز شناخت به علل غائي را چندان قبول ندارند - يا به علل مادي آن يعني اجزاء و عناصر تشكيل دهنده ي آن، و يا به علت صوري آن يعني به وضع و شكل و خصوصيتي كه در مجموع پيدا كرده است. اگر يك نهضت را هم بخواهيم بشناسيم و ماهيتش را به دست آوريم، ابتدا بايد علل و موجباتي را كه به اين نهضت منتهي شده است بشناسيم. تا آنها را نشناسيم. ماهيت اين نهضت را نمي شناسيم (شناخت علل فاعلي). بعد بايد علل غائي آن را بشناسيم؛ يعني اين نهضت چه هدفي دارد؟ اولا هدف دارد يا هدف ندارد، و اگر هدف دارد چه هدفهايي دارد؟ سوم بايد عناصر و محتواي اين نهضت را بشناسيم كه در اين نهضت چه كارهايي، چه عملياتي صورت گرفته است؟ و چهارم بايد ببينيم اين عملياتي كه صورت گرفته است، مجموعا چه شكلي پيدا كرده است؟