آنچه كه تاريخ زندگي بشر بدان گواهي مي دهد اين است كه انسان همواره در سايه زندگي اجتماعي روزگار سركرده و در پرتو آن، براي رسيدن به كمال و سعادت تلاش مي كند. اين حقيقت موجب گرديد كه برخي از انديشمندان، سعادت و كمال انسان را در گرو زندگي اجتماعي بدانند.

فارابي مي گويد: «زندگي بالاجتماع است كه مي تواند كمال انساني را برايش به ارمغان آورد، هرچند زندگي انفرادي ناممكن نيست، اما انسان را به سعادت محتوم و كمال مطلوب راهبر نتواند بود.»

روشن است كه همبستگي و انسجام اجتماعي از امور حياتي جامعه است و بدون آن، جامعه قدرت تداوم و استمرار نداشته و در نتيجه، زندگي اجتماعي انسان به مخاطره افتاده و طبعاً سعادت او خدشه دار مي شود. به طور كلي، روش هاي حفظ وحدتوانسجام اجتماعي عبارتند از:

الف. اعمال زور و فشار، كه همبستگي منتج از آن دوام ندارد؛

ب. وجود دشمن مشترك؛

ج. برگزاري مسابقات ورزشي و سرگرمي هاي همگاني؛

د. عامل مذهب و گسترش آن؛

هـ. بالا بردن سطح آگاهي مردم براي شناساندن ارزش هاي واقعي و لزوم وحدت.

انسجام اجتماعي و همبستگي گروهي امري ضروري است و بدون آن، جامعه مطلوب پديد نخواهد آمد، اگر چه افراد در چنين جامعه اي در كنار هم قرار گرفته و به اهداف مادي و حيواني خود برسند.

بايد انسجام و اجتماع شيعه در طول تاريخ را مرهون قيام غرورانگيز عاشورا دانست و اين واقعيتي است كه دانشمندان و مورّخان بدان اشاره نموده اند. خربوطلي در اين باره مي نويسد: «شهادت امام حسين (عليه السلام) در كربلا، بزرگ ترين حادثه تاريخي بود كه منجر به تشكّل و تبلور شيعه گرديد و سبب شد كه شيعه به عنوان يك سازمان قوي با مبادي و مكتبي سياسي و ديني مستقل در صحنه اجتماع اسلام آن روز جلوه كند.»

به طور كلي مي توان گفت: عاشوراي حسيني به دو طريق انسجام اجتماعي را به جامعه اسلامي هديه كرد:

الف. از طريق آگاهي بخشي و روشنگري: ماهيت اين نهضت، احياي دين محمدي و اسلام ناب بود و اسلام ناب نيز با ارزش هاي معنوي و آموزه هاي الهي خود افراد و انسان هاي كمال جو و سعادت طلب را در كنار هم قرار مي دهد. نداي روح بخش اسلام نيز اين است كه «انما المؤمنون اخوه.» برادري خود بالاترين و مستحكم ترين انسجام است.

ب. از طريق عزاداري و سوگواري: سنّت پاسداشت ياد و خاطره شهداي كربلا و عزاداري و سوگواري براي حسين بن علي (عليه السلام) و يارانش، در بين شيعيان، بركات و آثارفراواني به همراه داشته كه انسجام اجتماعي و همبستگي گروهي از جمله آن ها است.

توضيح اين كه: فعاليت ها و كنش هاي كنشگران داراي دو نوع كاركرد است:

1. كاركردهاي آشكار؛ يعني كاركردهايي كه براي شركت كنندگان در فعاليت [كنش گران] شناخته شده و مورد انتظار است.

2. كاركردهاي پنهان؛ يعني نتايج فعاليت هايي كه شركت كنندگان در آن فعاليت از آن آگاه نيستند.

سوگواري و عزاداري براي امام حسين (عليه السلام) و شهداي كربلا، نيز داراي دو نوع كاركرد آشكار و پنهان است. كاركردهاي آشكار اين حادثه عظيم تاريخ بسيار است؛ از جمله: زنده نگاه داشتن ياد شهدا، احياي فرهنگ عاشورا، احياي فرهنگ جهاد و ايثار و.... علاوه بر كاركردهاي آشكار، كاركردهاي پنهان نيز وجود دارد كه برجسته ترين آن ها، اخوّت و همبستگي گروهي و انسجام شيعيان است. و اين همبستگي خود منشأ حركات و بركات بسياري بوده است كه انقلاب اسلامي ايران نمونه اي آشكار از اين واقعيت است؛ چه اين كه، اوج حركات مردمي و نهضت اسلامي از محرم سال 1356 بوده است. نه تنها شروع نهضت اسلامي ايران از عزاداري و عاشورا آغاز گرديد كه بقاي اين نهضت نيز مبتني بر همين سنت بوده است؛ چنانچه امام خميني (قدس سره) به آن اشاره كرده و مي فرمايد: «بايد بدانيد كه اگر بخواهيد نهضت شما محفوظ بماند، بايد اين سنت ها [عزاداري و سوگواري] را حفظ كنيد.»

به اين ترتيب، يكي از پيامدهاي اجتماعي نهضت عاشورا، انسجام اجتماعي است كه پس از شهادت امام حسين و يارانش در كربلا، به جامعه اسلامي و به خصوص جامعه شيعي هديه داده شد. اين امر از نگاه محققان پنهان نمانده است. چنان كه نيكلسن در اين باره مي گويد: «حادثه كربلا حتي مايه پشيماني و تأسف امويان شد؛ زيرا اين واقعه شيعيان را متحد كرد و براي انتقام حسين هم صدا شدند و صداي آنان در همه جا، به ويژه عراق و ميان ايرانيان انعكاس يافت.»

فيليپ حتي نيز مي نويسد: فاجعه كربلا سبب جان گرفتن و بالندگي شيعه و افزايش هواداران آن مكتب گرديد.