در نخستين سال هاي بعد از نهضت عاشورا سه قيام انجام گرفت: قيام توابين؛ قيام مختار؛ قيام مدينه.

اين قيام ها همه از آثار و بركات قيام عاشورا هستند؛ چون يكي از آثار و نتايج ارزنده ي نهضت عاشورا زنده كردن روح اسلام خواهي و فداكاري و از خودگذشتگي در دفاع از اسلام به شمار مي آيد. اما آن حلقه ي واسط بين نهضت عاشورا و تزريق روحيه ي اسلامي و حماسي و حق طلبي مسلمانان، خطبه هاي آتشين و شيوه هاي عملي امام سجاد عليه السلام بود. در تاريخ آمده است: كه امام سجاد به طور غير مستقيم در قيام هاي انجام گرفته ي عصرش نقش هدايتگري داشت و قيام كنندگان، مشروعيت جهاد و


حماسه ي خويش را از امام سجاد عليه السلام اخذ مي كردند براي نمونه حماسه سازترين قيام هاي آن عصر قيام مختار مي باشد كه از امام سجاد عليه السلام مشروعيت گرفت. علامه مجلسي رحمه الله در اين مورد روايت زير را نقل كرده است:

عده اي كه از طرف مختار به خونخواهي امام حسين عليه السلام دعوت شده بودند ابتدا به خدمت محمد حنفيه آمدند و كسب تكليف كردند، كه ايشان در پاسخ آن ها فرمود:

فو الله! لوددت أن الله انتصر لنا عن عدونا، بمن شاء من خلقه؛ [1] .

به خدا سوگند! دوست دارم، خدا به وسيله ي هر كس از بندگان خود، انتقام ما را از دشمنانمان بگيرد و اين نظر من است و براي خودم و شما از خداوند طلب آمرزش مي كنم. و السلام.

آن گاه محمد حنفيه به همراه سران شيعه و خونخواهان اباعبدالله الحسين عليه السلام به خدمت امام سجاد عليه السلام رسيدند. محمد حنفيه علت آمدن آن گروه را به خدمت امام عرض و كسب تكليف نمود. امام عليه السلام در جواب محمد حنفيه و سران شيعه چنين فرمود:

يا عم! لو أن عبدا زنجيا، تعصب لنا أهل البيت، لوجب علي الناس مؤازرته، و قد وليتك هذا الأمر، فاصنع ما شئت؛ [2] .

اي عمو جان! اگر برده اي از زنگبار، به حمايت از ما اهل بيت برخيزد، بر مردم واجب است او را ياري دهند و من تو را در آن امر (قيام) نماينده ي خود قرار مي دهم، پس به آن چه در اين زمينه صلاح مي داني اقدام كن.

سران شيعه، با دستاني پر و اطمينان خاطر از محضر امام مرخص شدند و


مي گفتند: زين العابدين عليه السلام و محمد حنفيه، به ما اذن قيام داده اند. [3] .

روشن است اين قيام ها كه براساس خونخواهي حسين عليه السلام صورت مي گيرد از عوامل عمده ي احيا و بقاي نهضت امام حسين عليه السلام به شمار مي آمد و امام سجاد عليه السلام از اين طريق نيز نقشي به سزا در تداوم و حفظ قيام پدر ايفا مي كرد.