هر چند با نگاهي سطحي به عملكرد اين كاروان بعد از واقعه ي عاشورا، پاسخ اين سؤال را مي يابيم، براي روشن شدن پاسخ، نكته هايي [1] را در مورد چگونگي عملكرد اين اسيران پيروز، به شرح زير بيان مي كنيم.

1. اگر آن حضرت عليه السلام غير از اهل بيت، عده اي ديگر را، مثلا به عنوان مبلغ به همراه مي برد، به يقين تمامي آن ها به دست دشمن تا دندان مسلح، همانند ديگر ياران امام عليه السلام كشته مي شدند و در صورت حيات، به چنين افرادي قطعا پس از شهادت امام


حسين عليه السلام و يارانش اجازه و امكان تبليغ نمي دادند.

2. هيچ مبلغ و خطيبي قادر نبود، همانند اهل بيت عليهم السلام به خصوص حضرت سيدالساجدين عليه السلام و عالمه ي عقيله زينب كبري عليهاالسلام با كلام آتشين و خطبه هاي گويا و منطقي خود، مردم را تحت تأثير قرار دهد. براي بيان اهميت همراه بردن زنان و كودكان، همين بس كه امام حسين عليه السلام خود مي فرمايد: در عالم خواب، پيامبر صلي الله عليه و آله را ملاقات كردم و به من فرمود:

يا حسين! اخرج؛ فان الله تعالي قد شاء أن يراك قتيلا... ان الله قد شاء أن يراهن سبايا؛ [2] .

اي حسين! وظيفه ي تو حركت به سوي كربلا و عراق است و خداوند خواسته است كه تو را كشته و آنان (زنان و فرزندان همراه) را اسير ببيند.

در اين ميان پيامبر صلي الله عليه و آله كوچ زنان و فرزندان را در كنار حركت و كوچ امام حسين عليه السلام به كربلا قرار داده و كاروان شهادت و اسارت را همدوش يكديگر بيان كرده است؛ كه با بيان آن، امام عليه السلام براي اولين بار از نقش مهم و حياتي كاروان اسيران سخن به ميان آورده و با ظرافت تمام پرده از نقش تأثيرگذار كاروان اسيران برداشته است كه مرور زمان نيز سر اين كار عظيم را روشن كرده است.

اين كار خدا بود كه دشمن، با زور و جبر، مبلغان توانمندي را به اسارت ببرد و در شهرها بگرداند و به آن ها فرصت بدهد كه براي مردم كه بيشتر تماشاگر اين واقعه بوده اند، سخن بگويند و واقعيت هاي نهضت و رهبر اين نهضت را بر مردم بيان و معرفي كنند.

3. محل تبليغات اهل بيت عليهم السلام، در چند شهر مهم اسلامي، يعني كوفه، شام و مدينه، كه در آن مقطع زماني، از هر جهت مناسب بودند برگزيده شد، و چگونگي تبليغ در


شهرها، بر حسب اوضاع فرهنگي، اجتماعي و سياسي هر شهر صورت مي گرفت. اين تبليغ ها گاه با صراحت تمام بود و زماني با استفاده از كنايه ها و استعاره ها صورت مي گرفت، مثلا هنگامي كه امام سجاد عليه السلام در شام به معرفي پدر بزرگوارش، امام حسين عليه السلام، مي پردازد با صراحت تمام سخن مي گويد، ضمن آن كه در لابه لاي سخنانش، جنايت ها و خيانت هاي بني اميه و يزيد بن معاويه را تشريح مي كند.

همان گونه كه يادآوري شد محورهاي تبليغي در هر شهر مناسب با شرايط خاص خود آن شهر بود، لكن محورهاي مشترك به شرح زير است:

الف) معرفي اسلام و پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و حضرت علي عليه السلام؛

ب) بيان هدف از قيام عاشور و معرفي امام حسين عليه السلام؛

ج) معرفي بني اميه و تشريح جنايت ها و ستمگري هاي آنان؛

د) جلوگيري از تحريف واقعيت هاي نهضت عاشورا.

4. شيوه هاي تبليغي كاروان اسرا، كاروان تبليغي امام حسين عليه السلام براي رسيدن به اهداف ذكر شده در بخش محورهاي تبليغي، از سه شيوه بهره مي گرفتند: