يزيد از نگاه نزديكان معاويه
ادب و تربيت يزيد به گونه اي بود كه حتّي دوستان نزديك معاويه نيز به بي لياقتي او اعتراف مي كردند.
هنگامي كه مغيره بن شعبه ، به معاويه ولايت عهدي يزيد را پيشنهاد كرد، گفت :
«لقد وضعت رِجْل َ معاويه في غرز بعيد الغاية علي امّة محمّد فَتَقت ُ عليهم فتقاً لايرتق ابدا!»
«من پاي معاويه را براي مدت هاي طولاني بر فرق امت محمد (ص) گذاشتم و امور مسلمانان را، طوري «فتق » كردم كه براي هميشه تاريخ قابل «رتق » نباشد.»
بيان اين مطالب از سوي دوستان يزيد در آن روزگار نشان دهنده اين حقيقت است كه شخصيت فاسد و تباه يزيد براي آن دوستان نيز پوشيده نبوده و آناني كه خود ولايت عهدي يزيد را پيشنهاد مي كرده اند، از عواقب پيشنهاد خود و كردار يزيد بي خبر نبوده اند.
پس از پيشنهاد مغيره بن شعبه ، معاويه به زياد بن ابيه ، به نماينده اش در بصره ،نامه اي نوشت و پيشنهاد مغيرة بن شعبه را به او يادآور شده و از او خواست كه مردم را به ولايت عهدي يزيد، تشويق كند.
زياد پس از مشورت با يارانش در جواب معاويه نوشت :
«نامه تو با مضمون خود، بر من رسيد. اما من كه مردم را به بيعت با يزيد دعوت كنم ، چه بگويم در جواب آنها، در حالي كه يزيد با سگ و ميمون بازي مي كند و لباس هاي رنگين (گل دار، مد زن هاي آن روز) مي پوشد و شراب مي خورد و در مراكز «فواحش » راه مي رود.
با اين كه اشخاصي چون حسين بن علي (ع) و عبدالله بن عباس و عبدالله بن زبير و عبدالله بن عمر، در برابر او قرار دارند. اصحاب زياد بن ابيه به او اشاره كردند كه اين نامه را به معاويه نفرستد زيرا او ناراحت مي شود و سفارش كردند كه در جواب معاويه بنويسد كه يزيد مدت يك سال - دو سال خود را به اخلاق اين جماعت (افراد نام برده ) بيارايد، و رفتارنيك او به مردم نشان داده شود.»
به گفته «عباس محمود عقاد» معاويه خود با وجود اين كه ولايت عهدي يزيد، ازآرزوهاي ديرين او بود، به توان مندي يزيد براي عهده داري چنين منصبي هرگز باور نداشت و غير از زياد بن ابيه كه به ولايت عهدي يزيد، نظر نداده و خصلت هاي مذموم و ناپسند يزيد را دليل بي لياقتي او عنوان كرده ، مروان بن حكم نيز با ولايت عهدي يزيد،سخت مخالف بود.
سعيد بن عثمان فرزند خليفه سوم ، پس از منصوب شدن يزيد به ولايت عهدي ،به معاويه خرده گرفت و صفات يزيد را دليل عمده ايرادهاي خود عنوان كرد.
پس اگر مشاوران و بستگان نزديك معاويه كه بيشتر آنان ، خود نيز به آموزه هاي ديني و اخلاق اسلامي پاي بند نبودند، جرئت معرفي شدن يزيد به عنوان ولي عهد معاويه را نداشتند، ديگر براي شناختن انديشه و عقيده ، صفت ها و خصلت هاي يزيد، تدبير و كارآيي و شخصيت او جاي ترديد نخواهد بود.