روشن است كه نماز به عنوان يك عبادت كامل و جامع واجب اسلامي شامل مُقدِّمات ، شرائط ، اَقوال آموزنده ديني ، اَفعال سازنده زندگي ، اذكار و تَعقيبات مستحب ،مبطلات و مكروهات و داراي احكام گسترده مي باشد. به همان نسبت حِكمَت ها ورازهاي مهم ّ ارزنده اي از سوي خداي حكيم در آن گنجانده شده است كه در بيش از يكصد و بيست آيه قران كريم و بيست هزار حديث امده است ، كه در اين مقاله مَجال طرح همه آنها نيست .

به عنوان مثال : مُقدِّمات نماز - كه شامل طهارت ِ ثَلاث (غُسل ، وُضو، تَيّمم )،مسواك زدن ، اِستنشاق ، اِباحة مكان و اِزالة نَجاست از بدن و لباس ، و قِبله و وَقت شناسي ، و از همه مهم تر نِيَّت مي شود - اَفزون بر رُشد علمي و فرهنگي نمازگزار به خاطر وجوب يادگيري مسائل شرعي نماز، به او درس بهداشت ِ تَن و روان و پاك سازي محيط زيست ، ورعايت حقوق مردم ، و وحدت و يكپارچگي امّت و نظم و انضباط فردي و اجتماعي واِغتنام فرصت و برنامه ريزي در كارهاي روزمرّه زندگي مي دهد.

مسلماً تك تك اركان و اجزاي نماز نيز داراي حكمت هاي عرفاني ، اخلاقي ،اجتماعي ، سياسي ، اقتصادي و فرهنگي است كه اگر بخواهيم به همه آنها بپردازيم مثنوي هفتاد من كاغذ مي شود. از اين رو با الهام از سخن مولا علي (ع): «ما لا يُدرِك ُ كُلُّه ُ لا يُترَك ُ كُلُّه ُ» تنها به فلسفه و رازهاي كلّي نماز به درگاه بي نياز در كلام محكم حكيم ازلي به شرح اتي اشاره ، و همين جا با پوزش از قرآنيان آگاه با حافظ عارف هم نوا مي شويم :

آن كس است اهل بشارت كه اشارت داند نكته ها هست ، ولي مَحرم اسرار كجاست