يك از بازتاب هاي جنبش مختار، حضور گسترده موالي در اين جنبش و سپس در حكومت وي بود. از جمله بيشتر سپاه بيست هزار نفري ابراهيم بن مالك از ايرانيان مقيم كوفه بودند. [1] همچنين از سپاه سه هزار نفري كه به قصد تصرف مدينه فرستاد 2300 نفرشان از موالي بودند. [2] بسياري از ايرانيان در سركوبي شورش اشراف عليه مختار با وي همكاري داشتند. [3] ايرانيان تا هنگام كشته شدن مختار با وي همراهي كردند و از شش هزار نفري كه با وي در قصر متحصن شدند 5300 نفرشان ايراني بودند. [4] موالي در دوره معاويه مورد آزار و اذيت قرار داشتند به گونه اي كه معاويه از جمعيت آنان به وحشت افتاد و دستور داد عدّه اي از آنان را بكشند و بقيه را به كارهاي سخت وادارند. [5] اين برخوردهاي ناروا، ايرانيان را به سوي مختار، كه در سر لوحه برنامه اش دفاع از محرومان بود كشيد و موالي نزد وي از محبوبيت بسيار برخوردار شدند. وي به ايرانيان مي گفت: «شما آزاده و بزرگوار هستيد، [6] شما از من هستيد و من از شما هستم». [7] مختار ايرانيان را چنان گرامي داشت كه دستور داد اموال و مستمري كساني كه در كربلا به جنگ امام حسين (ع) رفته بودند به ايرانيان داده شود. رفتار مختار، اعتراض اشراف كوفه را در پي داشت. همين توجه و بزرگداشت موالي از سوي مختار سبب شد تا آنان با وي همراهي كنند و اموال فراواني از عراق، جبل، اصفهان، ري و آذربايجان براي او بفرستند. [8] روابط گرم و صميمي متقابل مختار و ايرانيان همچنين موجب همدلي و همراهي و گرايش ايرانيان با خاندان رسول الله (ص) و دشمني سخت آنان با خاندان اموي گرديد. علاقه و محبت متقابل خاندان پيامبر (ص) و موالي با يكديگر و موضع يكسان آنان در مبارزه با امويان، موجب همكاري بيشتر اين دو گروه مي گرديد و هر دو، مورد اذيت و آزار و كشتار و شكنجه قرار مي گرفتند. نظام مرواني و عُمّال آنها به شدت با امامان شيعه و شيعيان آنان و موالي برخورد مي كرد به طوري كه در دوران حكومت بيست ساله حجاج بن يوسف ثقفي تعداد زيادي كشته شدند. [9] تا قبل از قيام مختار، موالي نقش چنداني در جامعه عربي عراق بر عهده نداشتند گرچه از لحاظ علمي به تدريج و در اواخر قرن اوّل هجري برتري خاصي يافتند، حركت مختار باعث شد تا موالي به صورت يك نيروي قابل استفاده و قابل توجه در عراق ظهور كند و گرچه به خاطر قيام مختار به شدت سركوب شد، اما همين بهره گيري، درصد نقش آنها را در جامعه افزايش داد. عبدالملك كه احساس خطر فراوان از ناحيه موالي مي كرد احتمالاً كوشيد تا با توجه بيشتري به آنها، زمينه شورش آنان را از بين ببرد و به همين جهت سهم آنها را از بيت المال بيش از مقداري قرار داد كه معاويه معين كرده بود. [10] حوادث بعدي نشان داد كه از زمان مختار به بعد پيشرفت موالي ايران آغاز شده و با روي كار آمدن موالي توسط بني عباس نقش آنها در جامعه اسلامي به نقطه اوج خود رسيد. [11]