محاسبه ي نفس (يعني حساب كشي از خود، درباره ي صفات و اخلاق و رفتار و كارهاي خود)، امري بسيار مهم است، و در اين باره احاديث بسيار رسيده و تأكيد بسيار شده است، و براي اصلاح نفس و درست كردن كارها و رفتار و گفتار و پندار و افكار و صفات و خصلتهاي خود، از عوامل بسيار مؤثر است. پيامبر اكرم «ص»، در سفارشهاي خود به ابوذر


غفاري مي فرمايد:

«اي ابوذر! انسان وارد جرگه ي اهل تقوي نمي شود مگر هنگامي كه از نفس خود حساب بكشد (و اعمال و رفتار و گفتار خود را محاسبه كند)، و مانند دو شريك كه از يكديگر حساب مي خواهند از نفس خود حساب بخواهد، تا بداند كه خوردني و نوشيدني خود را از كجا و چه راهي بدست آورده است: حلال يا حرام... اي ابوذر، كسي كه اهميت ندهد كه مال را از كجا بدست مي آورد، خداي متعال هم اهميت نمي دهد كه او را از كجا وارد جهنم كند». [1] .

امام علي بن ابيطالب «ع» نيز مي فرمايد: «من حاسب نفسه ربح، و من غفل عنها خسر [2] هر كس به حساب خود رسيدگي كرد (و نفس را محاسبه نمود) سود مي برد، و هر كس از نفس خود (و محاسبه ي آن) غفلت كرد زيان مي بيند».

البته اصلاح نفس آسان نيست، ليكن بايد بدان پرداخت و اهتمام ورزيد، تا به لطف خدا و عنايت ولي خدا ميسر گردد. انسان هنگامي كه به محاسبه ي نفس خود پرداخت و صفات و احوال و گفتار و رفتار خود را (هر شب، چنانكه در احاديث رسيده است، يا هفته اي يكبار) سبك - سنگين كرد و سنجيد، و بد و خوب را جدا ساخت، مي تواند از صفات و خصلتها و گفتار و رفتار بد بپرهيزد، و صفات و


خصلتهاي خوب را در خود پديد آورد و به گفتار و رفتار خوب بپردازد، تا به جايي كه كم كم بدي در كارهايش و گفتار و زبانش پيدا نشود.