نماز خوف در فقه اسلامي مانند نماز قصر دو ركعت است، چه در سفر باشد و چه در حضر. و برخي از فقها مشروط به سفر كرده اند. اما دليل هايشان سست است، زيرا نماز قصر در كليه ي سفرهاي شرعي ولو خوف هم نباشد، واجب است و عمده شرط اساسي اين نماز، خوف است و يا صحنه ي جهاد.

آيه ي «و اذا ضربتم في الأرض فليس عليكم جناح ان تقصروا من الصلوة ان خفتم ان يفتنكم الذين كفروا» اگر هر دو قيد را از سفر خوف مجمعا لازم قرار دهد، بايد در سفرهائي كه خوف نيست نماز تمام خوانده شود، در حالي كه بنابر اجماع فقها، اينطور نيست و نماز در همه ي سفرهاي شرعي قصر خوانده مي شود چه خوف باشد يا نباشد و بايد در موارد خوف كه مكلف


به حد سفر شرعي نرسيده هم نماز را تمام نخواند بلكه قصر بخواند.

پس «ضرب الارض» مطلق سفر است اعم از مسافت يا كمتر، بنابراين سفر شرعي قيد نمي شود تنها قيد در اين نماز خوف است.

و اين نماز را شهيد ثاني فرموده ده رقم است و از ميان آنان تنها نماز ذات الرقاع و غصفان و بطن النخل و مطارده است و مشهور آن چهار نحو است و بقيه به كيفيت هاي مخصوص انجام مي گيرد و آن چهار قسم بدين قرار است.

1- عسفان، بر وزن عثمان. بنا به شرح صاحب جواهر [1] محلي است در سه مايلي مكه كه پيغمبر اكرم (ص) در آنچه به نماز ايستاد و مسلمانان دو صف را تشكيل دادند و در هر دو صف در ركعت اول با پيغمبر شركت نمودند، اما در سجده ي اولي تنها صف اول با رسول شركت نمود و پس از سجده منفرد شده شروع به جنگ نمودند و صف دوم در سجده ي دوم با رسول خدا شركت نمودند سپس هر دو صف آمدند و در سلام با هم شدند و از نماز فارغ گشتند.

2- نماز بطن نخل كه محلي است بين طائف و مكه و در اين نماز امام دو مرتبه نماز مي خواند. نصف سپاه به نماز اول كه بصورت فرض است اقتدا مي كنند ونصف ديگر به نماز دوم كه حتما بصورت نفر است اقتدا مي كنند.

3- نماز ذات الرقاع كه رسول اكرم (ص) آن را بيشتر از انواع ديگر به جا آورده و آن شرائطي دارد.

الف: امكان تقسيم سپاه به دو دسته كه هر يكي از نظر قدرت و تاكتيك و افراد استعداد مقاومت با دشمن را داشته باشند و اگر كثرت مسلمين در اين حدود نباشد وجوب و لزومي نخواهد داشت.

ب: دشمن در غير جهت قبله باشد، مثلا شمال و چپ يا راست.

ت: احتمال حمله ي دشمن باشد، كه در حال اشتغال به نماز حمله شود.

در اين صورت سپاه اسلام دو دسته مي شوند و اگر احتياج به بيشتر بشود سه دسته مي شوند. يك دسته نماز را به جماعت مي گذارند و فرقه ي ديگر به صورت نگهباني يا دفاع در جلو صفوف دشمن صف آرائي مي كنند همين كه ركعت اول تمام شد و از سجده ي دوم برخواستند از امام


اعراض كرده ركعت ديگر را منفردا تمام مي كنند. و امام منتظر ميشود تا صف نگهبانان مي رسند و اقتداء مي كنند. يك ركعت با امام مي خوانند و ركعت ديگر را منفردا مي خوانند و بنابر مشهور امام تشهد را طول مي دهد تا آنها به تشهد برسند و سلام نماز را با هم مي خوانند.

اگر چه در نماز مغرب امام مخير است با هر يك از اين دو فرقه يك ركعت بخواند و با دسته ي ديگر دو ركعت ولكن بهتر است كه با اولي ركعت اول را بخواند تا دومي بقيه ي اعمال را به جا آورد. علي (ع) در ليلة الهرير در جنگ صفين همان نحو را انجام داد در اين صورت تقريبا تعادل و توازن محفوظ است و در تمامي اين حالات سلاح هاي جنگي را بايد همراه داشته باشند ولو خون آلوده و نجس باشد.

4- نماز مطارده و اگر در نتيجه ي شدت خوف دشمن شرايط سه گانه ي فوق ممكن نشد در آن صورت هر طوري كه ممكن است بخوانند، با جماعت يا فردا، سواره، پياده، در حال راه رفتن و در صورت ممكن رو به قبله و لو بخشي از نماز باشد و هر چند تكبيرة الاحرام باشد و در اين صورت ركوع و سجود بر يال اسب يا كوهه ي زين مي شود و اگر آن هم ممكن نباشد با اشاره سر و چشم انجام مي دهند.

و در صورتي كه همه ي اينها ممكن نباشد به جاي همه ي واجبات و اركان هر يك ركعت پس از نيت و تكبيرة الاحرام يك مرتبه ذكر «سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله اكبر» گفته و تشهد و سلام بگويد و علي (ع) در جنگ صفين در ليلة الهرير ظهرين و عشائين را به اين ترتيب انجام داد. حال كه اقسام نماز خوف دانسته شد معلوم گرديد كه سخت ترين آنها ذات الرقاع است كه با سه شرط انجام مي گيرد و نيز مطارده است كه به هنگام شدت خوف دشمن و عدم تمكين شرائط به آرامي انجام مي شود.