در آغاز دوران امامت امام باقر عليه السلام، حدود سه دهه از واقعه كربلا گذشته بود و نسلي جديد - كه از آن دوران، چيزي به ياد نداشت - وارد عرصه اجتماع شده بود. در اين سي سال، قيام ها و وقايع تلخ ديگري نيز اتّفاق افتاد. مثل: قيام توّابين، قيام زبير، قيام مختار، قيام مردم مدينه و واقعه حرّه كه همگي آنها در نهايت، با شكست همراه بود و در سركوب آنها بني اميّه از هر نوع قساوت نسبت به قيام كنندگان و بي حرمتي به دو حرم مقدّس مكّه و مدينه، دريغ نورزيدند. گذشت زمان، وقايع تلخ ديگر پس از عاشورا و كشتار قاتلان امام حسين عليه السلام از سوي مختار، مانع از آن نشدند كه امام باقر عليه السلام واقعه عاشورا را به فراموشي بسپارند؛ بلكه همچون پدر گرامي خود درصدد بودند از فرصت هاي به وجود آمده براي احياي نام سيّدالشهدا عليه السلام و زنده نگه داشتن فاجعه كربلا و مصيبت امام عليه السلام استفاده كنند و اين به معناي تلاش براي آييني كردن عزاداري امام عليه السلام است.

از آن جا كه در زمان ايشان، مردم نسبت به خاندان علوي شناخت بيشتري پيدا كرده بودند، ايشان از جايگاه اجتماعي بالايي برخوردار شدند و مرجعيت علمي و ديني براي جويندگان دانش هاي ديني يافتند. لذا، حوزه نفوذ كلام و گستره تأثيرگذاري ايشان از پدر گرامي شان افزون تر بود. از اين رو، شاهد تلاش بيشتري از سوي ايشان در پي ريزي آيين عزاداري در مذهب تشيّع هستيم. در اين زمينه، علاوه بر نقل گفتارِ شاهد ماجراي كربلا يعني امام سجاد عليه السلام در فضيلت گريه بر امام حسين عليه السلام، [1] در منزل خود نيز مجلس مرثيه خواني تشكيل مي دادند و مرثيه سرايان را تشويق مي كردند [2] و شيعيان را نيز به تشكيل مجلس عزا در منازل خود، ترغيب مي كردند. البته اين كار را با رعايت احتياط مي كردند تا از برخورد حكومت با آنها در امان باشند. [3] .

در آن دوران، كه بني اميّه بر شيعيان و علويان سخت مي گرفتند، اقامه عزا بيش از اين مقدار ممكن نبود و امام از شيعيان مي خواستند تا آن جا كه مقدور آنان است، براي سيد الشهدا عزاداري كنند.

بنابر اين در زمان ايشان، تشكيل مجلس عزاداري در منازل - مقداري كه در توان شيعيان بود - بنيان گذاري شد و حتّي ادب تعزيت گفتن به يكديگر در اين مجالس بيان شد [4] (روايت مالك جهني). و شاعران توانا، به مرثيه سرايي براي امام حسين عليه السلام تشويق شدند [5] (روايت كميت). و براي نخستين بار، تعطيل كردن روز عاشورا و روز عزا دانستن آن درخواست شد. [6] از همه اينها مهم تر توجّه دادن شيعيان به اين نكته است كه عزاداري سيّدالشهدا در دنيا به دين آنها ياري مي رساند و در آخرت، موجب هم جواري با پيامبر خدا مي شود. [7] .