علي بن الحسين، عليه السلام ملقّب به زين العابدين و سجّاد، فرزند ارشد امام حسين مي باشد كه از شاه زنان [1] دختر يزد گرد شاهنشاه ايران متولد شده است. ايشان تنها پسر امام حسين عليه السلام است كه پس از آن حضرت باقي ماند، زيرا 3 برادر ديگرش (علي اكبر، علي اصغر، و عبدالله رضيع) در واقعه كربلا به شهادت رسيدند. آن حضرت نيز همراه پدر به كربلا آمد، ولي چون روي مصلحت الهي سخت بيمار بود و توانايي حمل اسلحه و جنگ را نداشت، از جهاد و شهادت بازماند. در نتيجه در خيل اسيران به شام اعزام گرديد و پس از گذرانيدن دوران اسيري، به امر يزيد براي استمالت افكار عمومي همراه كاروان اسراي اهل بيت به مدينه روانه گرديد. بعدها آن حضرت را يك بار ديگر، و اين بار به امر عبدالملك خليفه سفّاك اموي، با بند و زنجير از مدينه به شام جلب كردند كه چندي بعد مجدّدا به مدينه بازگشت.

امام چهارم پس از مراجعت به مدينه، در اثر فشار و اختناق سياسي شديد حاكم، انزوا اختيار كرده و مشغول عبادت پروردگار گرديد و با كسي جز خواص شيعه مانند«ابوحمزه ثمالي» و «ابوخالد كابلي» و امثال ايشان تماس ‍ نمي گرفت. البته خواص، معارفي را كه از آن حضرت اخذ مي كردند، در ميان شيعه نشر مي دادند و از اين راه تشيّع توسعه فراواني يافت كه اثر آن در زمان امامت امام پنجم به ظهور پيوست. [2] .

[1] در اسناد دست اول و نزديک به عصر اول نام مادر امام چهارم زين العابدين عليه السلام بدين صورتها ديده مي شود: شهر بانو، شهر بانويه، شاه زنان، جهان شاه، شهرناز، جهان بانويه، خوله، بره، سلافه، غزاله، سلامه، حرار، مريم، فاطمه، از ميان اين اسامي که نوشته شده شهربانو از همه مشهورتر است. شهرت شهر بانو تا بدانجاست که مزاري هم به نام بي بي شهربانو در نزديکي شهر ري در دل کوه براي او و به نام او برپاست. شيخ صدوق مي نويسد: مادر علي بن الحسين عليه السلام هنگام وضع حمل ايشان در گذشت، و کنيزي از کنيزان امام حسين عليه السلام تربيت نوزاد را به عهده گرفت.

[2] شيعه در اسلام علامه سيد محمد حسين طباطبايي، متوفاي سال 1402 ه‍ ق، ص 138، به نقل مقاتل الطالبين ص 52 و 59 و تذکره الخواص، ص 324، اثبات الهداه ج 5، ص 242.