عظمت و گستردگي فاجعه ي كربلا و شهادت امام حسين (ع) و نهضت تاريخي و مقدس آن حضرت موجب شده است تا تاريخ نويسان و راويان حديث در مورد فرزندان و همسران آن بزرگوار كمتر بحث و تحقيق كنند. حتي كلام برخي از بزرگان حديث مانند ابن شهرآشوب و علي بن عيسي اربلي (ره) نيز همان گونه كه در روايت شهادت حضرت علي بن الحسين (ع) ذكر كرديم، در اين باره تهافت و ابهام دارد كه نمي توان به آنها استشهاد كرد. ما نيز در اينجا گفتار آن بزرگان را نقل مي كنيم، و درخور بضاعت و فهم خود به بحث و تحقيق مي پردازيم.

الف. شيخ مفيد (ره)[متوفاي سال 413 ]در كتاب ارشاد فرموده است: «امام حسين (ع) شش فرزند داشت: 1. علي بن الحسين اكبر كنيه اش ابومحمد، و مادرش شاه زنان دختر يزدجرد شاه ايران بود؛ 2. علي بن الحسين اصغر كه با پدرش در كربلا شهيد شد، و مادرش ليلي دختر ابي مرة بن عروة بن مسعود ثقفي بود؛ 3. جعفر بن الحسين كه فرزندي نداشت و مادرش زني بود از قبيله ي قضاعة، و جعفر در زمان حيات پدرش از دنيا رفت. 4. عبدالله بن الحسين كه در خردسالي در كربلا شهيد شد؛ 5. سكينه دختر آن حضرت و مادر اين دو رباب دختر امري ءالقيس بن عدي كلابي بود؛ 6. فاطمه دختر ديگر آن حضرت كه مادرش ام اسحاق دختر طلحة بن عبيدالله بود. [1] .

شيخ طبرسي[متوفاي سال 548 ]نيز شبيه همين گفتار را در كتاب اعلام الوري آورده است. [2] .

ب. ابن شهرآشوف (ره)[متوفاي سال 588 ]در كتاب مناقب در شرح حال امام


حسين (ع) گويد: «پسران آن حضرت اين چند تن هستند: علي اكبر شهيد كه مادرش برة [3] دختر عروة بن مسعود ثقفي است؛ و علي امام كه علي اوسط است و علي اصغر كه مادر هردوي آنها شهربانو است؛ و محمد و عبدالله كه مادرشان رباب دختر امري ءالقيس است؛ و جعفر كه مادرش زني از قبيله ي قضاعة است.

دختران آن حضرت نيز سكينه كه مادرش رباب دختر امرءالقيس بوده و فاطمه كه مادرش ام اسحاق دختر طلحة است. و زينب. [4] «.

ابن شهرآشوب در جاي ديگر در احوالات امام سجاد (ع) مي گويد: «صاحب كتاب بدع و صاحب كتاب شرح اخبار گفته اند كه دودمان امام حسين (ع) از علي اكبر (ع) بوده و او است كه پس از پدر زنده ماند، و آنكه كشته شد علي اصغر بود. همين گفتار نيز مورد اعتماد است، زيرا علي بن الحسين (ع) در كربلا سي سال داشت و فرزندش محمد باقر (ع) در آن وقت حدود پانزده سال داشت و علي اصغر مقتول حدود دوازده سال داشته است و زيديه نيز گفته اند كه دودمان آن حضرت از علي اصغر بود كه در كربلا هفت سال داشت و برخي ديگر گفته اند: چهار ساله بود، و اهل نسب نيز همين مورد را مد نظر گرفته اند. » [5] .

ج. علي بن عيسي اربلي (ره)[متوفاي سال 693 ]در كتاب كشف الغمة گويد: «كمال الدين گفته است كه فرزندان امام حسين (ع) از پسر و دختر ده نفر بودند: شش پسر و چهار دختر. پسران عبارت بودند از علي اكبر، علي اوسط (و او زين العابدين است) علي اصغر، محمد، عبدالله، جعفر. كه علي اكبر و علي اصغر و عبدالله، هر سه در كربلا به همراه پدر به شهادت رسيدند. دختران نيز عبارت بودند از زينب، سكينه، فاطمه. و...»

و جالب اين است كه نام دختر چهارم را نيز ذكر نكرده، چنانچه خود علي بن عيسي نيز متوجه اين مطلب شده است.

از عبدالعزيز حافظ جنابذي روايت كرده كه گفته است: آن حضرت شش فرزند


داشت چهار پسر و دو دختر. و در مورد پسران نام علي اكبر و علي اصغر را ذكر كرده، و در نام دختران همان سكينه و فاطمه را نام مي برد.

مؤلف مزبور سپس كلام شيخ مفيد (ره) را ذكر مي كند (با اختلاف فاحشي كه با ارشاد مطبوع دارد،) و در پايان مي گويد: «بنابر قول شيخ مفيد (ره) و حافظ جنابذي آن حضرت دو فرزند به نام «علي» داشته، ولي مشهور آن است كه به اين نام سه فرزند داشته، و دودمان آن حضرت همگي از امام زين العابدين (ع) مي باشد.» [6] .

اين بود گفتار سه تن از بزرگان و قدماي حديث، و همان گونه كه ملاحظه كرديد در گفتار آنها از چند جهت اختلاف وجود دارد.

ياقوت حموي در كتاب معجم البلدان خود در ضمن توصيف شهر «حلب» در شام گويد كه در سمت غرب اين شهر در دامنه ي كوه جوشن، قبر محسن بن الحسين است. و هنگامي كه اسيران را از عراق به شام مي بردند، او كه كودكي بود كه در آنجا از دنيا رفت. (يا بچه ي سقط شده اي بود كه او را در آنجا دفن كردند.) [7] .

همان گونه كه در خلال كلمات بزرگان حديث مذكور گرديد، امامت پس از آن حضرت به فرزندش حضرت علي بن الحسين زين العابدين رسيد كه انشاء الله تعالي در كتاب جداگانه اي شرح حال آن حضرت را خواهيم نگاشت. پسران ديگر آن حضرت نيز يا در زمان حيات پدر در كودكي از دنيا رفتند. (جعفر بن الحسين) يا به همراه پدر بزرگوارشان در كربلا به شهادت رسيدند.

و اما دختران آن حضرت بر طبق مشهور همان دو دختر بودند، يعني فاطمه و سكينه.